Транспорт воситалари орқали одам ўлимига сабабчи бўлиш ҳолатлари охирги пайтларда қулоғимизга тез-тез чалинмоқда.
Таҳлилчиларнинг билдиришига биноан ҳар йили транспорт воситалари орқали одам ўлими инсониятнинг бошқа турдаги офатларга нисбатан уч баробар ортиқлиги аниқланган.
Жаҳон статистик маълумотларига биноан ҳар йили автотранспорт воситаларини бошқариш қоидаларига риоя қилмаслик оқибатида миллионлаб киши бевақт вафот этган.
Ушбу мақола орқали Когон туманида рўй берган ва жиноят ишлари бўйича Когон туман судида кўрилган ишни сизларга маълум қиламиз.
2021 йил 15 ноябрь куни кундузги соат 15:10 ларда Н.Камолов (исм шарифи ўзгартирилган) бошқарувида бўлган “Кобальт” русумли автомашинасини Когон туман, “Ўртачўл” МФЙ “Ўртачўл” қишлоғида жойлашган фермер хўжалигига қарашли дала ер майдони ҳудудидан ўтган зовурнинг ён томонидаги тупроқ йўлидан Когон туман маркази томонга бошқариб бораётганида, амалдаги йўл ҳаракати қоидасининг тегишли талабларини бузиб, бошқарувни йўқотиб, автомашина зовур ичига ағдарилиб кетиши оқибатида йўл-транспорт ҳодисаси содир бўлган.
Натижада “Кобальт” русумли автомашинани олдинги йўловчи ўриндиғида бўлган йўловчи Т. Темиров (исм шарифи ўзгартирилган) “ОҒИР” тан жароҳати олиб вафот этган.
Суд томонидан судланувчи Н.Камоловга икки йил олти ой муддатга ахлоқ тузатиш ишлари ва шунча муддатга қўшимча жазо сифатида муайян ҳуқуқдан, яъни барча турдаги транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум қилиш жазоси тайинланган.
Инсонга неъматлар бисёр бўлганда, нафсига қул банда ҳаром бўлган нарса ортидан қувиб ўз умрига ва саломатлигига зиён қилганини билмай қолар экан мавзуйимиз “қаҳрамони” судланувчи З. А. Шокиров (исм шарифи ўзгартирилган) илгари гиёҳвандлик воситалари билан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жиноятни содир этган шахс бўла туриб, 2021 йил май ойида ўзи истиқомат қилган ҳовлиси омборхонасида гултувак ичида тақиқланган экин таркибида гиёҳвандлик воситаси бўлган бир туп “Каноп” ўсимлигини қонунга хилоф равишда экиб етиштирган. Шунингдек, судланувчи З. А. Шокиров 2021 йил 26 ноябрь куни соат 10:00 да Когон туман ИИБ ходимлари томонидан Когон туманида илгари гиёҳвандлик воситалари билан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жиноятни содир этган шахс бўла туриб, гиёҳвандлик воситасини истеъмол қилишга мўлжалланган бир дона 0,5 литр сиғимли “елим идиш ва қоғоз бўлакларига ўралган ҳолдаги қуритилган «марихуанна» гиёҳвандлик воситасини келгусида ўтказиш мақсадини кўзламасдан қонунга хилоф равишда сақлаб келаётгани аниқланиб, тегишли тартибда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан ҳужжатлаштириб олинган. Суд томонидан судланувчи З.А.Шокировга ҳукмлар мажмуи бўйича узил-кесил тўрт йил озодликни чеклаш жазоси тайинланиб жавобгарликнинг муқаррарлиги принципи таъминланди. Жиноят сабаблари ва унинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни бартараф этиш мақсадида судланувчи истиқомат қиладиган маҳалла фуқаролар йиғини ва ички ишлар бўлимига хусусий ажримлар чиқарилиб, жиноятчиликка ва унинг сабабларини бартараф этишга қаратилган қатор чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Шу ўринда ўқувчиларимизга юзланиб билдиришни истаймиз ҳавойи нафсга эргашман унинг охири мудом надоматдир.
Қосим Холов, Жиноят ишлари бўйича Когон туман судининг раиси
Жамиятимизда эркин иқтисодий муносабатлар ва хусусий сектор фаолиятига кенг миқёсда йўл очилиши замирида иқтисодиёт соҳасидаги жиноятлар хусусан ўзгалар мулкини талон-тарож қилиш жиноят туркумининг фирибгарлик жиннояти салмоқли даражада ошди. Жумладан судланувчи А.А. Рахимов (исм шарифи ўзгартирилган) алдаш ва ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ўзганинг мулкини талон-торож қилиш мақсадида гарчи муқаддам шу турдаги жиноятни содир этган бўлсада, такроран, 2021 йил сентябрь ойларида ўзи яшаб келаётган Когон туман “Геофизика” МФЙ Сарибозор кўчасида фуқаро С. С. Сатторовнинг (исм шарифи ўзгартирилган) ишончини суистеъмол қилиб, фуқаро Ғ. Д. Дилмуродовага (исм шарифи ўзгартирилган) тегишли бўлган “Матиз” русумли автомашинасини 2021 йил 15 октябрь куни расмийлаштириб беришни ваъда қилган ҳолда 2.650 АҚШ долларига сотиб, шундан 2.250 АҚШ доллари миқдордаги пулларни олиб, С.С. Сатторов томонидан машинага яна 100 АҚШ доллари миқдоридаги пулларни харажат қилдириб, машинани расмийлаштириб бермасдан, олинган пулларни ўзининг эҳтиёжлари учун ишлатиб, жабрланувчи С.С.Садриддиновга 25.125.988,5 сўмлик моддий зарар етказиб, хавфли рецидив фирибгарлик жиноятини содир қилган. Шунингдек судланувчи А. А. Рахимов (исм шарифи ўзгартирилган) алдаш ва ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ўзганинг мулкини талон-торож қилиш мақсадида 2021 йил 17 ноябрь куни Когон тумани “Беклар” МФЙ Хўжафайз қишлоғи 164-уйнинг олдида фуқаро Х. Ф. Саматовага (исм шарифи ўзгартирилган), унга ота-онасининг даволаниши учун пул зарур бўлаётганлигини айтиб, ишончини суиистеъмол қилган ҳолда 10 кунлик муддатда қайтариб беришни ваъда қилиб, 100 АҚШ долларини алдов йўли билан қўлга киритиб, жабрланувчи Х. Ф. Саматовага моддий зарар етказиб, такроран хавфли рецидив фирибгарлик жиноятини содир қилган. Халқимизда бир гўзал нақл бор “қинғир ишнинг қийиғи қирқ йилда бўлса ҳам ошкор бўлади”, судланувчи А. А. Рахимов (исм шарифи ўзгартирилган) ўзига ўзгалар мулкини фирибгарлик йўли билан қўлга киритишни касб қилиб олди аммо, жавобгарликнинг муқаррарлиги тамойилини унутиб қўйди ва унга нисбатан одил суд томонидан ҳукмлар мажмуи тариқасида узил-кесил беш йил икки ой озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди. Қосим Холов, Жиноят ишлари бўйича Когон туман судининг раиси
Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга киритилган ўзгартириш юзасидан. Мамлакатимизда ижтимоий-иқтисодий соҳаларнинг жадал суратларда ривожланиши қонунчилик соҳасини ҳам такомиллаштиришга зарурут туғдирди. Бунинг натижасида жорий йилнинг 31-май санасида “Кўп квартирали уйларни бошқариш тизими такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги 773-сонли Ўзбекистон Республикаси қонуни билан Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 159-моддаси кенгайтирилиб, қуйидаги таҳрирда қабул қилинди. Турар жойларни сақлаш ва улардан фойдаланиш қоидаларини, уй-жой фондидан техник фойдаланиш қоидалари ва нормаларини, кўп квартирали уйларни бошқариш қоидаларини бузиш Турар жойларни сақлаш ва улардан фойдаланиш, умум фойдаланадиган жойларни санитария ҳолатида сақлаш қоидаларини бузиш, уй-жой фондидан техник фойдаланиш қоидалари ва нормаларини бузиш (бундан ушбу модданинг иккинчи ва учинчи қисмларида назарда тутилган ҳоллар мустасно), кўп квартирали уйлардаги турар жойларда чорва молларни, худди шунингдек одамларнинг саломатлигига хавф солувчи ҳайвонларни боқиш —фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг беш бараваридан ўн бараваригача, мансабдор шахсларга эса — ўн бараваридан ўн беш бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади. Кўп квартирали уйларни бошқариш қоидаларини бузиш —мансабдор шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн беш баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади. Кўп квартирали уйлардаги таянч ва (ёки) тўсиқ конструкцияларни қонунчиликни ҳамда техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларни бузган ҳолда ўзгартириш ва (ёки) реконструкция қилиш, шу жумладан кўп квартирали уйларда ва кўп квартирали уйларга туташ ер участкаларида ўзбошимчалик билан иморатлар (иншоотлар) қуриш ишларини амалга ошириш, —фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма бараваридан ўттиз бараваригача, мансабдор шахсларга эса — қирқ бараваридан эллик бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади. Ушбу модданинг учинчи қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарликни (тўсиқ конструкцияларга оид қисмида) биринчи марта содир этган шахс, агар у кўп квартирали уйдаги тўсиқ конструкцияларнинг амалга оширилган ўзгартирилишини ёки уларни реконструкция қилиш туфайли йўл қўйилган бузилишларни, кўп квартирали уйга туташ ер участкасида ўзбошимчалик билан қурилган иморатларни (иншоотларни), шунингдек уларнинг оқибатларини ихтиёрий равишда бартараф этса, жавобгарликдан озод этилади. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексимизнинг тўлдирилган моддаси билан эндиликда кўп квартирали уйларни бошқариш қоидаларини бузиш ва уларнинг таянч конструкцияларига ташқи таъсир етказиш ҳамда уларга туташ ер учаскаларида ўзбошимчалик билан иншоотларни барпо этиш маъмурий ҳуқуқбузарликни вужудга келтириши қонунчилигимизда мустаҳкамланди. Қосим Холов, Жиноят ишлари бўйича Когон туман судининг раиси
Сўнгги йилларда мамлакатимизда суд-ҳуқуқ тизимини янада такомиллаштириш, судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш борасида изчил ишлар олиб борилмоқда. Хусусан, “Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақидаги ЎРҚ-717-сонли Қонун 20.09.2021 йилда Президент томонидан имзоланди. «Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида”ги Қонунга киритилган ўзгартиш ва қўшимчаларга кўра, Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгашининг таркиби ва уни шакллантириш тартиби ўзгартирилиб, Кенгаш раисининг ўринбосари Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан тайинланиши, Кенгашнинг раиси, раис ўринбосари, котиби ва судьялар орасидан тасдиқланган ўн бир нафар аъзоси ўз фаолиятини доимий асосда амалга ошириши, Кенгашнинг қолган етти нафар аъзоси ўз фаолиятини жамоатчилик асосида амалга ошириши, Кенгашнинг судьялар орасидан тасдиқланган ва ўз фаолиятини доимий асосда амалга оширувчи ўн бир нафар аъзоси Кенгаш томонидан унинг раиси тақдимига биноан Кенгашнинг шўбаси ҳамда Судьялар дахлсизлигини таъминлаш ва коррупциянинг олдини олиш бўйича суд инспекцияси таркибига, шу жумладан мазкур тузилмаларнинг раҳбарлари лавозимларига сайланиши белгиланди. Бундан ташқари, Кенгаш эндиликда, судьялар орасида коррупция ҳолатларининг олдини олиб, уларни барвақт аниқлаш бўйича чора-тадбирлар кўради, суд тизимида аниқланган ҳар бир коррупция ҳолатини кўриб чиқади ва принципиал баҳолайди, судьялар фаолиятини очиқ ва шаффоф электрон рейтинг дастури асосида баҳолаш мезонларини аниқлаш бўйича чора-тадбирлар кўради. Шунингдек, Қонун билан Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши раисининг масъулияти оширилиб, Кенгаш фаолиятига умумий раҳбарликни амалга оширади ва Кенгаш зиммасига юклатилган вазифаларнинг бажарилиши учун шахсан масъул бўлишлиги белгиланган ҳолда, суд ҳокимияти мустақиллигини, судьялар дахлсизлигини таъминлашга ва одил судловни амалга оширишга тўсқинлик қилаётган омиллар ҳақида, шунингдек суд тизимида коррупцияга қарши курашишнинг ҳолати тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президентига йил якунлари бўйича ахборот тақдим этиши тасдиқланди. Бундан ташқари, Қонун билан Кенгаш раиси ўринбосари ваколатларига ҳам ўзгартишлар киритилган бўлиб, унга кўра, Кенгаш раиси ўринбосари судьялар дахлсизлигини таъминлаш ва коррупциянинг олдини олиш бўйича суд инспекциясининг фаолиятига раҳбарликни амалга оширади, унинг фаолияти самарадорлигини таъминлаш учун жавобгар бўлади, ахборот-коммуникация технологияларини жорий этишга, шунингдек ахборот хавфсизлигини таъминлашга доир ишларни ташкил этади. Шунингдек, Қонунга киритилган қўшимчаларга кўра, Кенгаш раиси судьяларнинг дахлсизлигини бузганлик ва одил судловни амалга оширишга аралашганлик ҳолатлари юзасидан прокуратура органларига тақдимнома киритиши мумкин. Прокуратура органларига киритилган тақдимнома 1 ой муддатда кўриб чиқилади ва Кенгаш жиноят иши қўзғатилганлиги тўғрисида ёки уни қўзғатиш рад этилганлиги ҳақида Бош прокуратура томонидан хабардор қилинади. Қонунга киритилган ўзгартиш ва қўшимча натижасида судьяларнинг мустақиллигини таъминлаш орқали фуқароларнинг одил судловга эришиш даражаси оширилишига, суд тизимида коррупциявий ҳолатларни барвақт аниқлаш ва уларнинг олдини олиш механизмлари янада ривожлантирилишига эришилади.
Гулрух Рахимова, Фуқаролик ишлари бўйича Ромитан туманлараро суди судьяси Убайдулло Аллаев, Фуқаролик ишлари бўйича Ромитан туманлараро суди судьяси
Судланганлик — бу шахснинг содир этган жинояти учун ҳукм қилинишидан келиб чиқадиган ҳуқуқий ҳолат ҳисобланади.
Жазо тайинланган айблов ҳукми қонуний кучга кирган кундан бошлаб шахс судланган деб ҳисобланади. Суд томонидан жазодан озод қилинган шахс судланмаган деб ҳисобланади.
Судланганлик ушбу қонунда назарда тутилган ҳолларда ва шахс янги жиноят содир этгандагина ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлади.
Судланганлик муддатининг ўтиб кетганлиги ёки судланганликнинг олиб ташланиши муносабати билан унинг барча ҳуқуқий оқибатлари бекор бўлади.
Жазони ўтаган, аммо қонуннинг ўзгариши билан бундай қилмиш жиноят деб ҳисобланмайдиган тақдирда, шунингдек содир қилинган жиноят учун тайинланган жазони ўтаб бўлиниши билан судланганлик ҳолатининг тугалланиши белгиланган бўлса, шахс судланмаган деб ҳисобланади.
Судланмаган шахс билан солиштирганимизда Судланганлик судланган шахснинг ҳуқуқларини чеклаш билан бирга унга муайян мажбурият ҳам юклайди. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш жоизки бу бошқа ҳуқуқий бўлмаган оқибатларни келтириб чиқармайди. Судланганлик фақат шахс томонидан жиноят содир этилганда, шу жиноятни содир этишда айбдор деб топилганда, унга муайян турдаги жазо тайинланиб, ҳукм қилинганда келиб чиқадиган ҳуқуқий ҳолат ҳисобланади.
Шахснинг судланганлиги умумҳуқуқий ва жиноий ҳуқуқий аҳамиятга эга ҳисобланади.
Шахс содир этган жинояти учун жазога тортилиб, ҳукм қилингандаги умумҳуқуқий аҳамияти шундан иборатки бунда жиноят қонун ҳужжатларини ташкил қилмайди аксинча норматив-ҳуқуқий актларда мустаҳкамланган бўлади ҳамда бу жиноят-ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлмайди.
Хусусан, шахснинг судланганлиги тўғрисида (олиб ташланмаган судланганлик мавжуд бўлганда) расмий органларга маълум қилиш мажбурияти бўлади, айтайлик маълум бир мансабни эгаллаш ёки айрим фаолият билан шуғулланишдаги чекловларда намоён бўлади. Масалан, Адвокатура тўғрисидаги қонун судланганлик ҳолати мавжуд бўлганда шахснинг адвокатлик фаолиятини амалга оширишни чеклайди.
Шунингдек, судлангакликка эга бўлган шахсларга муайян бир ҳудудларга бориш ва жойларда бўлиш таъқикланиши мумкин.
Судланганликнинг жиноий-ҳуқуқий аҳамияти (оқибати) эса судланганлиги мавжуд бўлган шахс томонидан янги жиноят содир этилгандагина вужудга келади.
Хусусан, судланганлик қатор ҳолларда жиноят квалификациясига таъсир этади, яъни жиноий жавобгарликни кучайтирувчи ҳолат ҳисобланади. Булар жиноятлар мажмуи, такроранлигини ва рецидив жиноятни белгилаб беради.
Масалан, ЖКнинг 34-моддасига кўра шахсни ўта хавфли рецидивист деб топилиши учун судланганлик ҳолати асос бўлади.
Судланганлик, агар шахс муқаддам озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазони ўтаган бўлса, жазони ижро этиш колонияси турини белгилаш учун ҳам аҳамият касб этади. Масалан ЖКнинг 50-моддасида Озодликдан маҳрум қилиш жазоси тушунчаси ва уни тайинлаш асослари келтирилган бўлиб, ЖКнинг 50-моддаси 6-қисми “в” бандида илгари қасддан содир этган жинояти учун озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазони ўтаб чиқиб ёки ўтаётган чоғида, қасддан янги содир этган жинояти учун ҳукм қилинаётганларга нисбатан жазони қаттиқ тартибли колонияларда ўташлик белгиланиши ёки “г” бандида ўта хавфли рецидивистларга нисбатан жазони махсус тартибли колонияларда ўташ тайинланиши белгиланган.
Коррупция – бу жамият ва ҳаётни турли йўллар билан исканжага оладиган даҳшатли иллатдир. Бу иллат эса демократия ва қонун устуворлигига путур етказади, инсон ҳуқуқлари бузилишига, қонунчиликнинг издан чиқишига, шунингдек, бозор иқтисодиёти ривожига тўсқ бўлиб, ҳаёт сифатини ёмонлаштириш ҳамда одамлар хавфсизлигига таҳдид соладиган салбий ҳолатларнинг юзага келишига сабаб бўлади.
Бу эса, ҳар-қандай шахсда хоҳ у оддий фуқаро ёки мансабдор шахс бўлсин уларда давлатга ҳамда қонун устворлигига нисбатан ишончнинг йўқолишига ҳамда жавобгарлик муқаррарлиги принципининг танозилга учрашига олиб келади. Натижада мансабдор шахсларнинг пора олиши, таниш-билиш, уруғ-аймоқчилик, гуруҳбозлик ёки маҳаллийчилик ва мансаб ваколатларидан қасддан фойдаланишни оддий ҳол сифатида қабул қилишига, оддий фуқароларда эса «пора бермасдан масалани ҳал этиш мумкин эмас», деган психология ва инстинктнинг шаклланишига олиб келади.
Албатта ҳозирги вақтда қонунчиликда ва давлат бошқарувида коррупция, турли жиноятларни содир этиш ва бошқа ҳуқуқбузарлик ҳолатларига қарши курашиш, уларга йўл қўймаслик, жиноятга жазо албатта муқаррар эканлигини таъминлаш бўйича қатъий чоралар кўрилмоқда.
Бироқ жамиятимизда Коррупцияни йўқотиш борасида қатий ислоҳатлар амалага оширилаётган бўлсада, мазкур иллатни тўлақонли бартараф этиш имкони бўлмаётганлиги кўриниб турибти.
Жамиятда Коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни қарор топтириш ўта долзарб масала бўлиб, гарчи буни амалга ошириш доирасида масъул идоралар ташкил этилган бўлса-да, мазкур сайи ҳаракатларнинг тўлақонли рўёбга чиқиши учун ҳар бир фуқаро, ҳар бир шахс ўзида масъулият ҳис этса ўйланган мақсадга эришиш бир мунча осонлашган бўлади.
Келинг ҳар сафаргидек мақоланинг бошланишида ўзимизни ўзимиз мақтамасдан, ҳамду-сано ўқимасдан тўғридан тўғри муддаога ўтиб қўя қолайлик.
Буюк ҳинд файласуфи Ошонинг “Олмосларни ўғирлаган одам ҳақида” деган ажойиб бир ҳикояси бор.
Ўртоқлар, тушунмаганлар учун айтаман, қиссадан ҳисса шуки, ҳақиқат жуда оддий нарса. Биз ҳаммамиз олмосларни ўғри ўғирлаганини олдиндан билар эдик, буни ҳамма англайди. Ҳақиқат барчамиз учун умумийдир. Бироқ, муаммо шундаки, мана шу ҳақиқатни, гарчи у оддий бўлсада ёки уни ҳаммамиз билсакда бир-биримизга айтмаймиз. Ҳақиқатни айтмаймиз, уни яширамиз, бир-биримизга ёлғон гапирамиз. Жамиятда ошкоралик тўлиқ таъминланмагани боис муаммоларни ошкора муҳокама қилмаймиз.
Мен судьяман, бунинг устига жиноят ишлари бўйича судьяман. Баъзида жиноят ишларини кўриб, қароримни ўқиб, суд залидан хурсанд бўлиб чиқиб кетаман, чунки жиноятчи жазоланган, жабрланувчининг ҳуқуқлари тикланган, адолат эса қарор топган бўлади. Баъзида эса кўнглим сиёҳ, ўзим эса ўйга чўмиб, юзага келган саволларга жавоб тополмасдан, ўйлаган ўйимга етолмасдан, жамиятимизда содир бўлаётган адолатсизликларни ўйлаб, ҳорғин бир аҳволда чиқаман. Баъзида судда одамлар айтган гапларни эшитиб, бир неча кунлар тушкунликка тушиб юраман. Ўзим, оилам, болаларим, уларнинг келажаги нима бўлади деб ўйлайман. Бу гапларни сизлар ҳам эшитсангизлар астағфуруллоҳ деб ёқа ушлашларингиз тайин. Наҳотки 21 асрда, ўзини мустақил ва демократик давлат деб ҳисоблаган она Ўзбекистонимизда шунақа воқеалар содир бўлган бўлса. Биринчи олий маълумотим тарих фани ўқитувчилиги бўлиб, озми-кўпми тарихдан хабарим бор. Ахир ҳозир ўтган асрдаги 37 йиллар каби репрессия йиллари, улуғ ватан урушидан сўнгги ёки 80 йиллардаги турғунлик йиллари эмаску.
Охирги йиллар давомида судланувчилардан дастлабки тергов даврида мутассил калтакланганликларини, иродаси синдирилганлиги оқибатида исталган кўрсатувлар беришга тайёр бўлганликларини эшитдим. Кимдир қамоқхонага хотини ёки қизи олиб келиниб уларнинг номусига тажовуз қилиш билан қўрқитилганлигини гапиради. Кимдир орқа чиқариш жинсий аъзосига шиша идишини мажбурлаб тиққанликларини гапиради. Бухорода дастлабки тергов даврида қамоқда бир тадбиркор калтакланиб ўлдирилганлигини кўпчилик эшитган бўлса керак. Хулосам шуки, бундай ҳолатлар такрорланмаслиги, болаларимиз учун обод ва озод ватанни қолдиришимиз учун тергов даврида руҳий ва жисмоний тазйиқ натижасида олинган ҳар қандай далилни айбловдан чиқаришимиз, бундай ҳолатларга эътиборсиз ва бефарқ бўлмаслигимиз, маслагимизда қатъий туришимиз, жасур бўлишимиз, шу эзилганларнинг хотирасини ҳурмат қилишимиз, ноҳақ айбланган ҳар бир ватандошимизни оқлашимиз, уларнинг обрўсини ва жамиятга ишончини тиклашимиз лозим.
Жамиятимизда узоқ йиллар мобайнида суд-ҳуқуқ ислоҳотлари ўтказилаётган бўлсада, ҳар бир судья ўз ишига виждонан ёндашмас экан, одамларни қалбан ҳис қилмас экан, ислоҳотларнинг бир пуллик фойдаси бўлмайди.
Ҳаммамизни ота-онамиз, бобо-бувимиз, гулгун фарзандларимиз бор. Худога шукурки ўзимиз ҳам, улар ҳам соғ-саломат юришибди. Мени бир нафар ўғлим, уч нафар қизларим бор. Катта қизим институтда ўқийди. Анча катта бўлиб қолди. Унинг хавфсизлигини, номусини ўйлайман. Худодан илтижолар қиламан. Кичкина қизим ҳали беш ёшда боғчага боради. Қизалоқнинг зеҳни жуда ўткир. Ёш болачалар жуда нозик ва ҳимоясиз. Улар ҳали ўсиши, улғайиши керак. Ҳаётда ўз ўрнини топиши керак. Улар учун жавобгарман. Шуларни ҳам ўйлайман. Худодан уларнинг соғлигини, номусини, хавфсизлигини, бахтини тилайман. Тўғри мен намоз ўқимайман, сажда қилмайман, чунки ибодатдан кўра кўпроқ адолатни афзал деб биламан. Шу боисдан ҳам фарзандларим учун, худо учун савоб ишларни қилишга ҳаракат қиламан. Ноҳақ айбланган одамларни оқлаш ҳам юксак одамгарчилик, савоб ҳисобланса керак. Биз кўчада соғ-саломат ўйнаб юрган болаларимизнинг бадали учун ҳам айби йўқ одамларни оқлашимиз керак. Чунки улар ҳам биринчи навбатда инсон, жамиятимиз аъзоси, кимгадир ота, кимгадир ака-ука, кимгадир қўшни, дўст, устоз бўлади. Уларнинг ҳам фарзандлари бор, ҳаётдан умидлари бор.
Агар юқоридаги гаплар бизларга таъсир қилмаса, ҳеч бўлмаса ўзимиз учун, борингки кўнгил учун, хурсанд бўлишимиз учун, судланувчини бир неча йиллар ўтиб кўриб қолганимизда шу одамни ман оқлаганман деб юракдан хурсанд бўлишимиз учун, ғурурланишимиз учун, қилган ишимиздан фахр туйғусини туйишимиз учун, борингки қалбимиз учун одамларни оқлашимиз керак деб ҳисоблайман. Чунки инсон фақат овқат билан тирик эмас, у биринчи навбатда маънавиятли бўлгани учун ҳам тирикдир ва инсон деган номга муносибдир.
Президентимизнинг 2020 йил 10 августда “Суд-тергов фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-6041-сонли Қарори эълон қилинганидан сўнг олий маълумотли ҳуқуқшунос бўлганим учун ҳам мазкур қарорнинг ҳақиқий аҳамиятини тушунганим учун ҳам жамиятимизда ўзгаришлар бўлаётганлигидан хурсанд бўлган инсонлардан бири бўлдим. Чунки ушбу ҳужжат тергов ва суд-ҳуқуқ амалиётини тубдан ўзгартиришга, “провокация” деб номланувчи ярамас бир амалиётни бартаф қилишга қаратилгани билан ҳам аҳамиятли бўлди.
Аввало айтиш жоизки, “провокация” деганда шахсни салбий оқибатларга (масалан жиноят ёки ҳуқуқбузарлик содир қилинишига) олиб келадиган ҳаракатларни содир этишга далолат қилиш, ундаш тушунилади.
Масалан, фуқарога бирор бир муайян ҳуқуқни берувчи ҳужжатни, хусусан меҳнатга қобилиятсизлик ёки ногиронликни белгилаш ваколатига эга бўлган мансабдор шахснинг (врачнинг) олдига бир аёл фуқаро келиб, унга ҳақ эвазига шундай ҳужжатни беришни илтимос қилади. Табиийки, дастлаб врач унинг илтимосини рад қилади, ноқонуний ишни қилишни истамайди. Шундан сўнг ҳалиги фуқаро бир неча кунлардан сўнг врачнинг олдига яна келиб илтимос қилишни, ялинишни давом эттираверади. Ўзи оиласидан ажрашганлигини, ёш болалари борлигини, моддий шароити яхши эмаслигини рўкач қилиб, ногиронликни олишга ёрдам беришни илтимос қилаверади. Врачдан телефон рақамини олиб ҳар куни қўнғироқ қилиб сўрайверади. Оқибатда врачнинг фикрини ўзгартиради, врач тегишли пул суммасини олган вақтда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан ушланади. Ўз навбатида реал ҳолат шундан иборатки, ўша аёл шундан сўнг ногиронликни олиш учун тегишли органга бошқа мурожаат қилмайди, айни вақтда бошқа ишлар бўйича ҳам жабрланувчи бўлиб ўтишни давом эттираверади.
Яна бир мисол. Муқаддам гиёҳвандлик воситалари билан боғлиқ жиноятлар учун судланган фуқаронинг олдига бир киши кириб, ундан ўз истеъмоли учун ҳақ эвазига “марихуана” гиёҳвандлик воситасини топиб беришни илтимос қилади. Ҳалиги судланган фуқаро унинг илтимосини рад этади. Ўзи яқинда қамоқдан чиққанлигини, тўғри ҳаёт билан яшамоқчи эканлигини айтади, уни бундай ишларга аралаштирмаслигини сўрайди. Бироқ, провакатор шахс, муқаддам гиёҳвандлик воситалари билан судланган шахснинг шундай ишларга мойиллигидан фойдаланиб, унга “марихуана” воситасини топиб беришга ундайверади. Оқибатда судланган фуқаро судланганидан олдин бўлган эски танишларини топиб, улардан гиёҳвандлик воситаси топиб беришни илтимос қиладиган ҳолатга тушади. Бундай ишларнинг оқибати аниқ. Фуқаро эски танишидан гиёҳвандлик воситасини олиб, провокаторга бераётган вақтида тадбирда ушланади.
Яна бир мисол. Якка тартибдаги тадбиркор бирор тумандаги марказий бозор ҳудудида ўз дўконида савдо қилади. Муқаддам судланмаган ёки маъмурий жавобгарликка тортилмаган. Чунончи, ноқонуний валюта айрибошлаш фаолияти билан ҳам шуғулланмаган. Бироқ, дўконда ишлаб турган вақтида унинг олдига эски таниши келиб, 100 АҚШ долларини сўмга алмаштириб беришни илтимос қилади. Тушлик вақти бўлганлиги сабабли банклар ишламаслигини баҳона қилади, бозордаги ноқонуний валютафурушлик билан шуғулланувчи одамлардан эса пул алмаштиришга қўрқишини айтади. Тадбиркор унга ишониб долларни алмаштирган вақтида ушланади. Ёки шу мисолнинг бошқача варианти. Бир аёл киши тумандаги солиқ идораларида ишлайдиган ходим билан олдиндан таниш бўлади. Аёл солиқ ходимидан унинг ҳудудида жойлашган дўконлардан биридан 100 АҚШ долларини сўмга алмаштириб беришни сўрайди. Солиқ ходими аёлнинг юзидан ўтолмасдан ўз ҳудудидаги дўконлардан бирига кириб дўкончидан долларни алмаштириб беришни илтимос қилади. Оқибатда дўкончи ва солиқ ходими воқеа жойида ушланадилар. Шу аёл шундан сўнг ҳам валютага оид бошқа тадбирларда қатнашиб юраверади.
Мисолнинг даҳшати. Иккита аёл (улардан бири суд қарорига кўра МЖТКнинг 190-моддаси билан, яъни фоҳишалик билан шуғуллангани учун маъмурий жавобгарликка тортилган) қаердандир бир фуқаронинг телефон рақамини топишиб, унга қўнғироқ қилишади ва ундан тумандаги коллежга кириш имтиҳонларидан ўтказиш учун ёрдам беришни сўрашади. Эркак фуқаро аёлларнинг чиройига учиб, улар билан ишқий муносабатда бўлиш учун уларга коллежда танишлари борлигини айтиб, ҳақ эвазига ўқишга киритишни ваъда беради. Пулларни олаётган вақтида ушланган. Реал ҳолатда аёллар ўқишга кириш учун тўғридан тўғри коллежга бориб ҳужжат топширишмаган, коллеж ходимлари билан суҳбатлашмаганлар. Аёллардан бирининг паспорти ҳам бўлмаган. Эркак фуқаронинг телефон рақамни қаердан олишгани ҳам номаълум, унинг коллежга ўқишга киритиш билан шуғулланаётганлиги ҳам номаълум.
Фикримизча, юқорида келтирилаётган мисолларнинг барчасида жиноят ёки ҳуқуқбузарлик содир қилишга қаратилган қасд фуқароларда уларнинг олдига тегишли шахслар боргандан ва ундагандан сўнг пайдо бўлган. Ваҳоланки, фуқарони ҳуқуқбузарлик ёки жиноятлар содир этишга оғдириш ёки ундаш қонун билан тақиқланади.
Мазкур мақолада ҳам провокацияга учраган фуқаро мисолида ушбу масалаларга янада ойдинлик киритмоқчимиз. Қисқаси, жиноят ишлари бўйича Бухоро шаҳар судининг 2021 йил 25 июнь кунидаги ҳукмига кўра, Б.Ахмедов, (исми фамилияси ўзгартирилган) Ўзбекистон Республикаси ЖК 168-моддаси 3-қисмининг “в” банди билан айбли деб топилиб, 1 йил муддатда давлат ташкилотларида мансабдорлик ва моддий жавобгарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинган ҳолда 2 йил муддатга ахлоқ тузатиш ишлари жазосига судланган.
Суднинг ҳукмига кўра, Б.Ахмедов, Бухоро шаҳар Давлат солиқ инспекцияси Солиққа оид ҳуқуқбузарликлар билан ишлаш шўъбаси давлат солиқ катта инспектори лавозимида ишлаб келиб, ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда алдаш ва ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ўзганинг мулкини қўлга киритиш мақсадида 2021 йил 28 январь куни 1710ларда фуқаро “Мирзо омад плюс” (номи ўзгартирилган) МЧЖ раҳбари Шарипов Анвар (исми фамилияси ўзгартирилган) билан кўришиб, алдаб, ишончига кириб, унинг раҳбарлигидаги МЧЖ ҳисоб рақамини ёпишга оид ишни ижобий ҳал қилиб беришга ишонтириб, бунинг эвазига 100 АҚШ доллари беришни талаб қилган.
Шу мақсадда, Б.Ахмедов “Мирзо Омад плюс” МЧЖ раҳбари А.Шариповни алдаб, уни ишончини суиистеъмол қилиб, 100 АҚШ доллари эвазига Бухоро туманлараро иқтисодий судининг “Мирзо Омад плюс” МЧЖ ҳисоб рақамини ёпишга оид ишни ижобий ҳал қилиб беришни ваъда қилиб, 2021 йил 29 январь куни тахминан соат 1748да ўзининг номида бўлган пластик картасига 1.050.000 сўм пулларни юклатиб олганидан сўнг ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан ушланган. Мазкур иш бўйича биринчи босқич суди ўз ҳукмини чиқарганидан сўнг, судланувчи томонидан Бухоро вилоят суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъатига апелляция шикояти киритилган. Судлов ҳайъати ишни кўриб чиқиб Б.Ахмедовга нисбатан оқлов ҳукми чиқарган. Ўзим ҳам шу ишни кўриб чиқишда раислик қилувчи, маърузачи сифатида иштирок қилдим. Судлов ҳайъатининг бошқа аъзоларига, Шавкат Чориевич Қувватовга ва Нозим Сатторович Жўраевга уларнинг илми, салоҳияти, жасурлиги учун ҳам миннатдорчилик билдираман.
Судланувчи Б.Ахмедов, ўзининг апелляция шикоятида дастлабки тергов ҳамда биринчи инстанция судида Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 22-моддаси талаблари бузилганлиги, моддий ва процессуал қонун талабларига, Олий суд Пленумининг соҳага оид тегишли тушунтиришларига риоя қилинмаганлиги, унинг айбсизлиги ҳақидаги важлари синчиклаб текширилмаганлиги, иш бўйича жабрланувчи деб топилган А.Шариповнинг Б.Ахмедовни пул олишига мунтазам тарза ундаганлиги бўйича ҳаракатларига, шунингдек А.Шариповнинг муқаддам ҳам бир неча фуқаролардан пул олиш жараёнида аризачи сифатида уларни ушлаб берганлиги, жиной жавобгарликка тортилишларига сабабчи бўлганлиги ҳолатига тўғри ҳуқуқий баҳо берилмаганлиги, қонуннинг далилларнинг мақбуллигига оид нормаларига амал қилинмаганлиги ҳақида важлар келтириб, унинг ҳаракатларида жиноят аломатлари мавжуд бўлмаганлиги боис, жиноят ишини ҳаракатдан тугатиб, оқлов ҳукми чиқаришни сўраган эди.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2014 йил 23 майдаги “Суд ҳукми тўғрисида”ги 7-сонли Қарорининг 4-бандида, иш бўйича ҳукм иш материалларида маълум бўлиб қолган барча камчиликлар тўлдирилгандан кейингина чиқарилиши мумкинлиги, иш бўйича исботланиши лозим бўлган барча ҳолатлар синчковлик билан, ҳар томонлама, тўла ва холисона текшириб чиқилиши кераклиги, судланувчини жиноятни содир қилганлигини ҳам фош қиладиган, ҳам оқлайдиган ҳар бир далил, ЖПКнинг 95-моддасига мувофиқ ишга алоқадорлиги, мақбуллиги ва ишончлилиги нуқтаи назаридан баҳоланиши лозимлиги кўрсатилган. Бироқ, биринчи инстанция суди судланувчига нисбатан айблов ҳукми чиқаришда Олий суд Пленумининг қайд этилган раҳбарий тушунтиришларига риоя қилмаган.
Апелляция инстанцияси суди муҳокамасида сўроқ қилинган Б.Ахмедов, 2020 йил 02 декабрь кунидан Бухоро шаҳар Давлат солиқ инспекцияси Солиққа оид ҳуқуқбузарликлар билан ишлаш шўъбаси давлат солиқ катта инспектори лавозимида ишлаб келганини, 2021 йил 27 январь куни унга бир фуқаро қўнғироқ қилиб, ўзини “Мирзо Омад Плюс” МЧЖ раҳбари Шарипов Анвар деб таништириб, олдига бир масалада келмоқчи эканлигини айтганини, унга эртага келишини айтганини, 2021 йил 28 январь куни ўз ишлари билан жиноят ишлари бўйича Бухоро шаҳар судига борганини, шу куни соат тахминан 1710ларда унга яна А.Шарипов қўнғироқ қилиб, Бухоро шаҳар ДСИга қўнғироқ қилганлигини, ДСИдагилар унинг қўл телефонининг рақамини берганликларини, унга суддан қанақадир хат келганлигини айтганини, хатни олиб кўрганида, Бухоро туманлараро Иқтисодий судидан чақирув қоғози бўлганини, корхона ҳисобот топширмаганлиги учун ҳисоб рақами суд томонидан ёпиб қўйилгани ёзилганини кўрганини, унга ҳисобот топширмаганлиги учун ҳисоб рақами ёпилганини ва шу масалада бухгалтерига мурожаат қилишини айтганлигини, лекин А.Шарипов унга бухгалтери касал эканлигини, ўзи тумандан эканлигини, Россияга чиқиб кетиши керак эканлигини, 2 та фура юк машиналари борлигини, унга ишларини қилиб беришини, ҳисоботни топшириб беришини, эвазига 100 АҚШ доллари беришини айтганини, кейин Бухоро Давлат Университетининг олдида учрашганини, унга электрон калитни давлат хизматлари марказидан олишни айтганини, калитни олгач корхона фаолиятини кўриб чиққанини, А.Шарипов унинг қилиб берган иши учун нақд пулда хизмат ҳақи беришини айтганини, ўзи унга пластик картасининг рақамини ёзиб олишини, пулни пластик картасига ташлаб беришини айтганини, 2021 йил 29 январь куни соат тахминан 1800 ларда А.Шарипов унга қўнғироқ қилиб, пластигига пул ташлаганлигини, чеки қўлида эканлигини, ҳисобини текшириб кўришини айтганини, кейин жиноят ишлари бўйича Бухоро шаҳар судида бўлган вақтида унинг олдига нотаниш фуқаролар келиб ўзларини ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимлари деб таништириб, уни ўзлари билан олиб кетишганини, А.Шариповдан пул сўрамаганини, А.Шарипов унга ишларини бажариб берса хизмат ҳақи беришини айтганини, А.Шарипов айтавергани учун йўл кира ҳақига пулни пластик картасига ташлаб беришини айтганини, А.Шариповга одамгарчилик юзасидан ёрдам бермоқчи бўлганини, А.Шарипов унга мунтазам қўнғироқ қилиб турганлигини, оиласидан 2 марта ажралганлигини айтганлигини, шу билан унда ачиниш туйғусини уйғотганлигини, ўзининг айби йўқлигини айтиб, унга нисбатан оқлов ҳукми чиқаришни сўраб, кўрсатувлар берди.
Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 168-моддасида фирибгарлик учун, яъни алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ўзганинг мулкини ёки ўзганинг мулкига бўлган ҳуқуқни қўлга киритганлик учун жавобгарлик белгиланган. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2017 йил 11 октябрдаги “Фирибгарликка оид ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида”ги 35-сонли Қарорининг 4-бандида, “Фирибгарлик ўзганинг мулкини ёки мулкка бўлган ҳуқуқини алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан қонунга хилоф равишда ва текин қўлга киритишда ифодаланиб, бунинг таъсирида мулкдор (унинг вакили), мулкнинг бошқа эгаси ёки ваколатли орган мулкни ёки унга бўлган ҳуқуқни бошқа шахсга беради, ёинки ушбу мулк ёки унга бўлган ҳуқуқ бошқа шахс томонидан олиб қўйилишига имконият бериши ҳақида тушунтириш берилган.
Иш ҳужжатларидан кўринишича, Бухоро туманлараро иқтисодий судининг 2020 йил 10 ноябрдаги ҳал қилув қарори билан жавобгар “Мирзо омад плюс” МЧЖнинг банклардаги барча ҳисоб варақлари бўйича чиқим операциялари унинг томонидан 2020 йилнинг август ойи учун қўшилган қиймат солиғи бўйича солиқ ҳисоботи тақдим этилгунга қадар тўхтатилган. Б.Ахмедов эса мазкур МЧЖ ҳисоб рақамини очиб бериш учун жамият раҳбари А.Шариповдан 1.050.000 сўм пулларни олганликда айбланган. Ваҳоланки, ишни апелляция инстанцияси судида кўришда аниқланишича, гарчи Б.Ахмедов мазкур ишларга ваколатли бўлмасада, бироқ “Мирзо омад плюс” МЧЖнинг солиқ ҳисоботини тузиш ва пировардида тўхтатилган ҳисоб рақамини очилишини таъминлаш учун қонуний ҳаракатларни амалга оширган. Чунончи, Б.Ахмедов ўзининг дастлабки тушунтириш хатида А.Шариповга қўнғироқ қилиб унга ҳисобот топширмаганлиги сабабли унинг ҳужжатлари судга оширилган бўлиши мумкинлигини ва эртага бориб Давлат хизматлари марказидан электрон калитни олишини ва калит орқали корхона фаолиятини кўриб чиқишларини айтганлигини баён этган. А.Шарипов ҳам ўз тушунтиришларида Б.Ахмедов унга қўнғироқ қилиб айтганидан сўнг жамият бўйича “Ягона дарча”га бориб электрон калит олганлигини, Б.Ахмедов келиб унинг калитини ўзининг флешкасига ташлаб олганлигини баён қилиб тушунтиришлар берган. Иш бўйича ҳам мазкур ҳолат тасдиқланган.
Апелляция инстанцияси судида гувоҳ тариқасида сўроқ қилинган, Бухоро вилоят ДСБнинг солиққа оид ҳуқуқбузарликлар билан ишлаш бўлими бошлиғи, ўз кўрсатувларида иқтисодий суд томонидан хўжалик юритувчи субъектнинг банкдаги ҳисоб варағи бўйича чиқим операциялари тўхтатилган бўлса, тегишли ҳисоботлар тақдим этилган тақдирда солиқ органи томонидан ҳисоб варақлари очилишини маълум қилди. Яъни қонунчиликка биноан, ҳисоб варағи бўйича чиқим операциялари тўхтатилган тадбиркорлик субъектлари тегишли солиқ ҳисоботларини тақдим этганларидан сўнг уларнинг ҳисоб варақлари солиқ органи томонидан автоматик тарзда очилади.
Юқорида кўрсатилганидек, Бухоро туманлараро иқтисодий судининг 2020 йил 10 ноябрдаги ҳал қилув қароридан кўринишича “Мирзо омад плюс” МЧЖнинг 2020 йилнинг август ойи учун қўшилган қиймат солиғи бўйича солиқ ҳисоботи тақдим этилмаган бўлган. Б.Ахмедов эса А.Шариповдан жамият фаолияти бўйича электрон калитни олиб, жамиятнинг электрон солиқ ҳисоботларини тузиб, юбормоқчи бўлган. Мазкур ҳисоботларни “Мирзо омад плюс” МЧЖнинг ҳисобчиси ҳам тузиши мумкин эди. Лекин А.Шарипов, мазкур масалада жамият ҳисобчиси касал бўлганлиги боис Б.Ахмедовга мурожаат қилганлигини судда билдирди.
Жиноят ишида Б.Ахмедовнинг А.Шариповдан 1.050.000 сўм пулларни олиб, сўнгра “Мирзо омад плюс” МЧЖнинг ҳисоботларини қилиб бермасдан, жамиятнинг ҳисоб варағини очиш учун қонуний тарзда ҳаракат қилмаслигини тасдиқлайдиган бирор бир далил мавжуд бўлмаган. Ҳусусан, Б.Ахмедовнинг шахсига оид маълумотлардан кўринишича, у 2013 йилда Бухоро солиқ коллежини, 2019 йилда Тошкент молия институтининг “солиқлар ва солиққа тортиш” йўналиши бўйича ўқиб тугатган, 2019 йил август ойидан бошлаб Шофиркон туман ДСИ, 2020 йил декабрь ойидан Бухоро шаҳар ДСИда давлат солиқ инспектори вазифасида ишлаб келган. Иш бўйича ижобий тавсифланган. Бундай вазиятда, унинг А.Шариповдан тегишли пулларни олиб, келгусида эса ҳеч қандай ҳаракат қилмасдан юриши мумкинлиги иш ҳолатларига ҳам тўғри келмайди, мантиқан ҳам зиддир.
Қонуннинг мазмунига кўра, фирибгарлик жинояти талон-торож турларидан бири сифатида ўзганинг мулкини текинга эгаллашга қаратилиши лозим. Бироқ олинган мулк учун эквивалент пул тўланган, хизмат кўрсатилган, иш бажарилган бўлса, яъни мулк текинга олинмаган бўлса, гарчи мулкни олишда баъзи қоидабузарликларга йўл қўйилган тақдирда ҳам қилмишни фирибгарлик деб баҳолаб бўлмайди.
Дастлабки тергов органи ва биринчи босқич суди томонидан Б.Ахмедов хизмат мақеидан фойдаланиб фирибгарлик содир қилганликда айбланган бўлсада, бироқ мазкур хулоса иш ҳужжатлари билан тасдиқланмаган. Чунончи, Б.Ахмедовнинг “Мирзо омад плюс” МЧЖнинг ҳисоб варағини очиш учун Бухоро вилоят ДСБга ёки Бухоро туманлараро иқтисодий судига мурожаат қилганлиги, уларнинг фаолиятига аралашганлиги аниқланмаган. Қолаверса Б.Ахмедов Бухоро шаҳар ДСИда ишлаган. “Мирзо омад плюс” МЧЖ эса солиқ тўловчи сифатида Бухоро вилоят ДСБдан рўйхатдан ўтган бўлган. Бундай вазиятда, дастлабки тергов органи ва биринчи босқич судининг Б.Ахмедовнинг А.Шарипов билан бўлган муносабатларида ўз хизмат мавқеидан фойдаланганлиги тўғрисидаги хулосасига қўшилиб бўлмайди.
Судлов ҳайъати, юқорида кўрсатилган асослардан келиб чиқиб, иш бўйича Б.Ахмедов А.Шариповдан 1.050.000 сўм пулларни олиб, уларга эквивалент равишда хизмат кўрсатишга ҳаракат қилганлиги, яъни “Мирзо омад плюс” МЧЖ учун электрон калит олиб, ундан фойдаланган ҳолда тегишли ҳисоботларни тузиб тақдим этиш орқали МЧЖнинг суд томонидан тўхтатилган ҳисоб варағини қонуний тартибда очиш учун ёрдам беришга ҳаракат қилганлиги ва бу жараёнда хизмат мавқеидан фойдаланмаганлиги боис, унинг ҳаракатларида фирибгарлик жинояти таркиби, хусусан, ЖК 168-моддаси 3-қисмининг “в” банди ҳам мавжуд эмас деб топди.
Ўзбекистон Республикаси ЖПК 95-моддасига биноан, жиноят иши бўйича далиллар ушбу Кодекснинг 88,90,92-94-моддаларида назарда тутилган шартларга мувофиқ бўлсагина, улар мақбул далил деб эътироф этилади. ЖПК 88-моддаси 2-қисмининг 4-бандига асосан исбот қилишда шахсни ғайриқонуний ҳаракатлар содир этишга ундаш ва бундай ундаш оқибатида содир этилган жиноят учун айблаш тақиқланади.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 24 августдаги “Далиллар мақбуллигига оид жиноят-процессуал қонуни нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги 24-сонли қарорининг 9-банди “м” кичик бандида, далил Ўзбекистон Республикасининг “Тезкор-қидирув фаолияти тўғрисида”ги Қонунида назарда тутилган талаблар бузилган ҳолда тўпланган бўлса мақбул эмас деб топилиши ҳақида тушунтириш берилган.
Ўзбекистон Республикасининг 2012 йил 25 декабрдаги “Тезкор қидирув фаолияти тўғрисида”ги ЎРҚ-344-сонли Қонунининг 17-моддасига биноан тезкор-қидирув фаолиятини амалга оширувчи органларнинг фуқароларни ҳуқуқбузарликлар содир этишга оғдириши ва ундаши тақиқланади.
Жиноят ишидаги ҳужжатлардан кўринишича, мазкур иш бўйича жабрланувчи деб топилган А.Шарипов, муқаддам ҳам бошқа бир неча жиноят ишлари бўйича ҳам жабрланувчи бўлиб ўтган. Чунончи, жиноят ишлари бўйича Ромитан туман судининг 2017 йил 29 ноябрдаги ҳукмига кўра, ЖК 210-моддасининг 1-қисми билан судланган Д.Шарипованинг, шу суднинг 2018 йил 06 август кунидаги ҳукмига кўра, ЖК 168-моддаси 3-қисмининг “в” банди ва 28,211-моддасининг 1-қисми билан судланган Ф.Темировнинг, худди шунингдек, жиноят ишлари бўйича Когон шаҳар судининг 2018 йил 11 октябрдаги ҳукмига кўра, ЖК 168-моддаси 3-қисмининг “в” банди ва 28,211-моддасининг 1-қисми билан судланган А.Задаевга оид жиноят иши бўйича А.Шарипов жабрланувчи бўлиб ўтган. Мазкур суд ҳукмларининг мазмунидан, фуқаро А.Шариповнинг судланувчиларни жиноят содир этишга ундаганлиги яққол кўринади.
Б.Ахмедовга оид жиноят иши бўйича эса, иш ҳужжатларидан кўринишича А.Шарипов гарчи унинг корхонаси вилоят солиқ бошқармаси ҳисобида солиқ тўловчи бўлсада бошқармага мурожаат қилмасдан Бухоро шаҳар ДСИ ходимига мурожаат қилган. Б.Ахмедовдан “Мирзо омад плюс” МЧЖ ҳисоб варағини очиб беришга ёрдам беришни илтимос қилган. Б.Ахмедов унга ҳисоботларни топшириш лозимлигини бир неча маротаба тушунтирган бўлсада, барибир ундан шу масалани ҳал қилиш учун ёрдам беришни илтимос қилаверган. Ваҳоланки, А.Шарипов бир неча йиллардан бери тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиб келиб, иқтисодий суд томонидан корхонасининг ҳисоб варағи тўхтатилган бўлса тегишли солиқ ҳисоботларини топшириш кераклигини ва шундан сўнг ҳисоб варағи очилишини яхши билган. Шунга қарамасдан Б.Ахмедовни ушлаб беришга ҳаракат қилиб, унга ёрдам беришни илтимос қилиб сўрайверган. Масалан иш ҳужжатларидан кўринишича, А.Шарипов ўзининг уяли телефонидан Б.Ахмедовнинг уяли телефонига 2021 йил 27 январь куни 1 марта, 28 январь куни 7 марта, 29 январь куни эса 5 марта мунтазам телефон қилиб турган. Фирибгарликда жабрланувчи одам уни алдаган деб ҳисоблаган одамга қўнғироқ қилиб унга ёрдам беришни илтимос қилавермайди. Ишдаги мавжуд суҳбатлар ёзиб олинган дисклар стенограммасидан кўринишича, А.Шарипов Б.Ахмедовга “Сиз энг асосийси муаммо бўлмаса бўлди. Ўша Россия борганимда хат пат келмасин, уйдагилар безовта бўлмаса бўлдида” деб мурожаат қилган. Мазкур маълумотлар А.Шарипов Б.Ахмедовга мунтазам равишда қўнғироқ қилиб, унинг ишончига кириб, пул бериш таклифи билан Б.Ахмедовни пул олишга ундаб келганлигидан далолат беради. Судлов ҳайъати, юқоридаги асослардан келиб чиқиб, Б.Ахмедовнинг А.Шариповнинг ўзи унга пул таклиф қилганлиги, ундаганлиги ҳақидаги важларини улар иш ҳолатларига мос келганлиги боис ҳам, ишончга сазовор деб топди.
Ҳурматли газетахон! Мақоламизнинг бошланишида айтганимиздек, Президентимизнинг 2020 йил 10 августдаги “ Суд-тергов фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-6041-сонли Қарорининг 4-бандида “Тезкор-қидирув тадбирлари натижалари фақат улар қонун талабларига асосан олинган ва шахсда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимлари ёки тезкор тадбирда иштирок этган бошқа шахсларнинг ҳаракатларига боғлиқ бўлмаган ҳолда жиноят содир этиш учун шаклланган қасд мавжуд бўлгандагина суд ҳукмида далил сифатида тан олиниши мумкинлиги кўрсатилган. Шу боис ҳам, судлов ҳайъати, юқорида кўрсатилган асослардан келиб чиқиб, иш бўйича А.Шарипов Б.Ахмедовдан “Мирзо омад плюс” МЧЖнинг ҳисоб варағини очишга ёрдам сўраганлиги, пул бериш ташаббуси А.Шариповдан чиққанлиги, айнан А.Шарипов Б.Ахмедовни тегишли ҳаракатларни содир этишга яъни провокация қилишга ундаганлиги сабабли, юқорида кўрсатилган Қонун, ЖПК, Президент фармони, Олий суд Пленуми Қароридаги талаблардан келиб чиқиб, жиноят иши бўйича оғзаки аризани қабул қилиш, диктафон тақдим этиш, диктафон қабул қилиш, стенограмма, пулларни аризачига топшириш, аризани текшириш ва кўздан кечириш ҳақидаги тергов ҳаракати баённомаларини номақбул далил деб топишни лозим топди. Якуний қарор билан Б.Ахмедовга нисбатан оқлов ҳукми чиқарилди.
Шуни алоҳида таъкидлашим лозимки, Бухоро вилоят суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъатининг Б.Ахмедовга нисбатан оқлов ҳукмининг қонунийлиги Ўзбекистон Республикаси Олий суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъатида, кассация инстанциясида яна бир марта кўрилиб, ўзгаришсиз қолдирилди. Ватандошимизга нисбатан чиқарилган оқлов ҳукмининг тўғрилиги яна бир бор тасдиқланди. Бундай адолатли қарор учун ишни кассация инстанциясида кўриб чиқишда иштирок этган Олий суд судьяларига ҳам минннатдорчилик билдираман. Чунки оқлов ҳукми чиқариш учун илм, салоҳият, интилиш, озгина бўлсада жасурлик, адолатни ва одамларни севиш кераклигини судья сифатида жуда яхши биламан.
Мақоланинг сўнгида айтмоқчи эдимки, ҳуқуқ фанида провокация тушунчасини илмий ўрганишимиз лозим. Бундай ҳолатнинг қачон қонуний бўлиши қачон эса қонунга хилоф бўлиши аниқланиши лозим. Ўз навбатида жамиятимизда, суд ҳамда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида ноқонуний провокация ҳолатларига чек қўйишимиз керак.
Қадимги римликларнинг ажойиб мақоли бор. “Дунё барбод бўлса бўлсин, лекин адолат тантана қилсин” – дейди улар. Фикримизча, қонуний чиқарилган ҳар қандай оқлов ҳукми адолат тантанасига хизмат қилади. “Бирники юзга, юзники мингга, мингники эса туманга” деганларидек, суднинг оқлов ҳукми аввало оқланган шахснинг оиласига, қариндошларига, маҳаллага, туманга ва пировардида бутун жамиятга катта ижобий таъсир кўрсатади. Шундай экан бундай адолатли қарорлар чиқаришда ҳамкасбларимга куч-қувват ва омад тилайман.
2022 йил 12 апрель куни жиноят ишлари бўйича Шофиркон туман суди томонидан судланувчи Ботирова Нилуфар Равшановнага нисбатан Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 165-моддаси 1-қисми билан ҳукм ўқилди. Иш тафсилотлари кўра, Н.Ботирова 2021 йил 14 август куни Шофиркон туман “Искогаре” МФЙ ҳудудида жойлашган чўл массивида фуқаро Камолов Жахон Жабборович билан ихтиёрий равишда жинсий алоқада бўлгач, 2021 йил 15 август куни соат 11:00дан 12:00гача бўлган вақт оралиғида гўёки унинг тилло занжири йўқолиб қолганлигини, занжирини топиб беришини, акс ҳолда у билан жинсий алоқада бўлганлигини Ж.Камоловни оила аъзоларига билдириб, шарманда қилишини айтиб, қўрқитиб, уни ўз мулки, мулкка бўлган ҳуқуқини беришга мажбур қиладиган шароитга солиб қўйиб, ундан 5.000.000 сўм ва баҳоси 4.000.000 сўм бўлган бир бош ҳўкизини товламачилик йўли билан қўлга киритган. Гарчанд судда судланувчи Н.Ботирова айбига тўлиқ иқрорлик билдириб, у Ж.Камоловни 2020 йилнинг октябрь ойидан буён танишини, 2021 йил 14 август куни тахминан соат 14 дан 20 дақиқа ўтганларда Юқори Чуқурак қишлоғидаги маҳаллий йўлда Ж.Камоловни учратиб қолганлигини, Ж.Камолов унга уни кечки вақт келиб олиб кетишини айтганлигини, у унинг таклифига розилик билдирганлигини, шу куни тахминан соат 22:00ларда Ж.Камолов уни “TICO” русумли автомашинасида Шофиркон туман ҳудудида жойлашган ГСМ чўл ҳудудига олиб борганлигини, у ерда улар спиртли ичимлик истеъмл қилишганлигини, шу орада Ж.Камолов маст бўлиб қолиб, унга у билан жинсий алоқа қилишни таклиф қилиб, уни рўзғорига ёрдамлашиб туришини билдирганлигини, сўнгра у Ж.Камолов билан бир маротаба ихтиёрий жинсий алоқа қилганлигини, шундан сўнг Ж.Камолов уни уйига элтиб қўйганлигини, эртаси куни тилло занжирини йўқолганлигини важ қилиб, Ж.Камоловни қидириб унинг уйига борганлигини, у уйида йўқлигини билиб, уни чўл ҳудудидан қидирганлигини, чўл ҳудудида Ж.Камолов билан учрашиб унга тилло занжири йўқолганлигини айтиб, занжирини топиб беришини сўраганлигини, Ж.Камолов унга шийпонда одамлар кўплигини, улар билиб қолса шарманда бўлишини айтиб, тилло занжирини ўзи топиб беришини билдирганлигини, у унга тилло занжирни баҳоси 12.000.000 сўмлигини айтиб, уйига кетганлигини, орада тахминан 2 кунлар ўтгач Ж.Камолов унга уйидан 3.000.000 сўм олишини турмуш ўртоғига айтиб қўйганлигини билдирганлигини, сўнгра у Ж.Камоловни уйига бориб, унинг турмуш ўртоғидан 3.000.000 сўм миқдоридаги пулларни олганлигини, орадан бироз вақт ўтганидан кейин Ж.Камоловни олдига бориб яна пул сўраганлигини, у унга бир бош бузоқни захкаш яқинига боғлаб қўйишини, кейинроқ бориб бузоқни олиб кетиши мумкинлигини айтганлигини, у бир бош бузоқни олиб, нотаниш фуқарога 2.600.000 сўмга сотиб юборганлигини, шу орада унинг ҳаракатларидан норози бўлиб Ж.Камолов туман ИИБга ариза билан мурожаат қилганлигини ҳақидаги кўрсатуви;
жабрланувчи Ж.Камолов ва гувоҳ А.Атоевнинг суддаги кўрсатувлари билан ҳамда жиноят ишида мавжуд бўлган бошқа далиллар йиғиндиси билан тўлиқ ўз исботини топган деб ҳисоблади. Суд, судланувчи Н.Ботировага нисбатан жазо тайинлаш масаласини муҳокама қилиб, жиноятни содир этиш сабаблари ва бунга олиб келган шарт-шароитни, жиноят содир этиш пайтидаги ва содир этилганидан кейинги хулқ-атворини, унинг аёллигини инобатга олиб, унга нисбатан Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 165-моддаси 1-қисми билан Шофиркон туманидаги яшаш уйини кеч соат 23:00 дан эрталаб соат 06:00 га қадар тарк этишни таъқиқлашдан иборат бўлган 3 йил озодликни чеклаш жазоси тайинланиб, жазо ўташ даврида Ботирова Нилуфар Равшановнанинг зиммасига бир қатор қўшимча тақиқлар (чеклашлар) юкланиб, ҳар ойда бир маротаба Шофиркон тумани ИИО Пробация гуруҳидан рўйхатдан ўтиб туриш, Пробация гуруҳининг розилигисиз яшаш ва иш жойини ўзгартирмаслик, Бухоро вилояти ҳудудидан ташқарига чиқмаслик каби мажбурият ҳам юклатилди.
Судланувчи Ж.Ж.,қасддан жиноят содир қилиш йўлига ўтиб, киссавурлик қилиб, ўзганинг мол-мулкини яширин равишда талон-торож қилиб, ўғирлик жиноятини содир қилган. Жумладан у, 2022 йил 01 январь куни соат тахминан 22:00 ларда Бухоро шаҳар Пиридастгир кўчасида жойлашган “Cougar game zone” компютер ўйинлари ўйналадиган залга мижоз сифатида келиб, ушбу залда компютер ўйинлари ўйнаётган, фуқаро Г.В.М.нинг чалғиганлигидан фойдаланиб, унга тегишли бўлган оқ рангли куртканинг чап чўнтагида бўлган 350 АҚШ доллари миқдоридаги пулларни киссавурлик йўли билан яширин равишда талон-торож қилиб, жабрланувчига 3.793.181 сўм миқдорида моддий зарар етказиб, ўғирлик жиноятини содир қилган. Судланувчи Ж.Ж. судда, айбига тўлиқ иқрорлик билдириб, у 2022 йил кечки пайт соат 20:00 ларда қўшнилари Ш.Н. ва унинг 6-7 нафар ўртоқлари биргаликда компютер ўйинлари ўйнаш учун Бухоро шаҳар Пиридастгир кўчасида жойлашган “Гулливер” ресторани ёнидаги “Cougar game zone” компютер ўйинлари ўйналадиган жойга бориб, Нозим ва унинг ўртоқлари компютер ўйинлари ўйналадиган ўйингоҳнинг кираверишдаги хоналарига жойлашиб, бўш компютерларга ўтириб, ўйин ўйнаганликлари, ўзи компютер ўйинлари ўйнай олмаслиги туфайли ўртоғи Ш.Н.нинг компютер ўйинларини ўйнашини бироз вақт томоша қилиб тургани, кейин эса, ўрнидан туриб, ушбу хонада моҳирлик билан компютер ўйинлари ўйнаётган болаларнинг ўйинларини томоша қила бошлагани, хонадаги барча болаларнинг ўйинларини томоша қилиб бўлганидан сўнг, зина орқали пастга яъни компютерлар қаторасига териб қўйилган залга тушгани, залда мижозлар ва томошабинлар кўпчиликни ташкил қилгани, кейин эса, ўзи залда компютер ўйинлари ўйнаётган болаларнинг ўйинларини томоша қила бошлагани, залга кираверишнинг чап томонида ўзига олдиндан нотаниш бўлган, кейинчалик исмини билган, Г.В. ва унинг ўртоғи Қ.С. ҳам бўлган. Суд, судланувчи Ж.Ж.нинг айби, унинг ўз қилмишига тўлиқ иқрорлик билдириб,оилавий шароитини, оилада якка боқувчилигини ҳамда қилган ишидан чин дилдан пушаймон эканлигини инобатга олган ҳолда шахсига ва қилган жиноят ишига мос жазо тайинлади.
Шухрат Тўхтаев, Бухоро вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси Акбар Жабборов, Жиноят ишлари бўйича Бухоро шаҳар судининг судьяси
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган 2024 | Бухоро вилоят суди
