2Dek Янгиликлар

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИДА СУД ҲОКИМИЯТИ

Ўзбекистон — бошқарувнинг республика шаклига эга бўлган суверен, демократик, ҳуқуқий, ижтимоий ва дунёвий давлат. Ушбу қоида Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 1-моддасида мустаҳкамланган.

Ўзбекистон Республикасида давлат бошқаруви демократик принциплар асосида ташкил этилган бўлиб, ҳокимият тармоқларининг ўзаро мутаносиб равишда бўлиниши давлат бошқарувининг самарадорлигини таъминлайди.

Давлат ҳокимиятининг қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниши мамлакатда демократик, ҳуқуқий давлат барпо этишнинг бош мезонларидан бири ҳисобланади.

Ушбу принцип Конституцияда мустаҳкамлаб қўйилган бўлиб, давлат ҳокимияти бир қўлда тўпланиб қолмаслиги, тармоқлар ўртасидаги ўзаро тийиб туриш ва мувозанат тизими таъминланиши лозим.

Бу эса давлат бошқарувида очиқлик, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, ҳокимиятни суистеъмол қилишнинг олдини олишни таъминлайди.

Суд ҳокимияти мустақил тармоқ сифатида фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилади, қонун устуворлигини таъминлайди ва низоларни адолатли ҳал этишни таъминлайди.

Ўзбекистонда судлар тизими: Конституциявий суд, Олий суд, фуқаролик, иқтисодий, маъмурий ва жиноят ишлари бўйича судлардан иборат.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясида инсон ҳуқуқ ва эркинликлари олий қадрият сифатида эътироф этилган. Давлат ва фуқаро ўртасидаги ўзаро муносабатлар ҳуқуқий тамойиллар асосида шаклланади. Конституциянинг 20-моддаси ушбу муносабатларнинг асосий қоидаларини белгилаб беради ва инсон манфаатларини ҳимоя қилишда муҳим ҳуқуқий кафолат вазифасини бажаради.

Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари дахлсиздир.

Бу қоида қуйидаги кафолатларни ўз ичига олади:

инсон ҳуқуқларини суд қарорисиз чеклаш ёки улардан маҳрум этиш мумкин эмас;

ҳар қандай давлат органи ёки мансабдор шахс инсон эркинликларига асоссиз аралаша олмайди;

фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқлари қонундан устун бўлган асосий қадрият сифатида эътироф этилади.

Суд ҳокимияти қонун чиқарувчи, ижро этувчи ҳокимиятлардан, сиёсий партиялардан ва фуқаролик жамияти институтларидан тўлиқ мустақил ҳолда фаолият юритади.

Ўзбекистондаги суд тизимини ташкил этиш ва судлар фаолиятини тартибга солиш фақат қонун билан белгиланиши белгилаб қўйилган.

Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимият ҳужжатларининг Конституцияга мувофиқлигини текширади.

Конституциявий суд судьялари Президент тақдимига биноан, Сенат томонидан, Судьялар олий кенгаши тавсия этган мутахассислар орасидан
10 йиллик бир марталик муддатга сайланади. Ўз навбатида суд ўз таркибидан раис ва ўринбосарини 5 йиллик муддатга сайлайди.

Конституциявий суднинг ваколатлари Конституциянинг
133-моддасида қайд этилган бўлиб, суднинг қарори расмий эълон қилинган кундан эътиборан кучга киради.

Конституциявий суднинг қарори қатъий ва унинг устидан шикоят қилиниши мумкин эмас.

Конституциявий судни ташкил этиш ва унинг фаолияти тартиби қонун билан белгиланади.

Фуқаролар ва юридик шахслар, агар суд орқали ҳимоя қилишнинг бошқа барча воситаларидан фойдаланиб бўлинган бўлса, судда кўриб чиқилиши тугалланган муайян ишда суд томонидан ўзига нисбатан қўлланилган қонуннинг Конституцияга мувофиқлиги тўғрисидаги шикоят билан Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судига мурожаат қилишга ҳақли.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди фуқаролик, жиноий, иқтисодий ва маъмурий суд ишларини юритиш соҳасида суд ҳокимиятининг олий органи ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди томонидан қабул қилинган ҳужжатлар қатъий ҳисобланади ва Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида бажарилиши мажбурийдир.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди қуйи судларнинг судлов фаолияти устидан назорат олиб бориш ҳуқуқига эга.

Ўзбекистон Республикаси Олий судининг раиси ва унинг ўринбосарлари Ўзбекистон Республикаси Президентининг тақдимига биноан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати томонидан беш йиллик муддатга сайланади. Айни бир шахс сурункасига икки муддатдан ортиқ Ўзбекистон Республикаси Олий судининг раиси, раис ўринбосари этиб сайланиши мумкин эмас.

Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши судьялар ҳамжамиятининг мустақил органи бўлиб, у судьялар корпусининг шакллантирилишини, суд ҳокимияти мустақиллигининг конституциявий принципига риоя этилишини таъминлайди.

Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши раиси ва унинг ўринбосари Ўзбекистон Республикаси Президентининг тақдимига биноан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати томонидан беш йиллик муддатга сайланади. Айни бир шахс сурункасига икки муддатдан ортиқ Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгашининг раиси, раис ўринбосари этиб сайланиши мумкин эмас.

Конституция билан суд ҳокимиятининг ҳуқуқий мақоми, қарор қабул қилишда мустақил ҳокимият эканлиги мустаҳкамланганлиги фуқароларнинг одил судловга эришиш даражасини ошириш учун хизмат қилиши билан бирга, судга бўлган ишончни оширишга ва мамлакатимизнинг барқарор ривожланишига ўзининг ижобий таъсирини кўрсатади.

Зеро, “Судлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ, суднинг асосий вазифалари фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва бошқа қонунлари, халқаро шартномаларида, шунингдек инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро ҳужжатларда кафолатланган ҳуқуқлари ҳамда эркинликларини, давлат ва жамоат манфаатларини, юридик шахслар ҳамда якка тартибдаги тадбиркорларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишдан иборат.

Суднинг фаолияти қонун устуворлигини, ижтимоий адолатни, фуқаролар тинчлиги ва тотувлигини таъминлашга қаратилгандир.

Фуқаролик ишлари бўйича

Ғиждувон туманлараро суди раиси                             Ў.Разиков

Фуқаролик ишлари бўйича

Ғиждувон туманлараро суди судьяси                        Ш.Юлдошев

28Noy Янгиликлар

KONSTITUTSIYA VA SIYOSAT: ZAMONAVIY BOSHQARUV ASOSI

Mamlakat konstitutsiyasi — hukumat institutlarining tuzilishi, vakolatlari va cheklovlarini belgilovchi asosiy huquqiy asosdir. U, shuningdek, fuqarolarning huquq va majburiyatlarini belgilaydi va himoya qiladi. Siyosat esa jamiyatda hokimiyat va resurslarni taqsimlash hamda jamoaviy qarorlar qabul qilish jarayonidir.

Har ikki tushuncha o‘zaro chuqur bog‘liq bo‘lib, zamonaviy boshqaruvning tayanchini tashkil etadi. Asl mohiyatiga ko‘ra, Konstitutsiya siyosiy o‘yin qoidalarini belgilaydi. U demokratiya, qonun ustuvorligi, hokimiyatlar bo‘linishi va inson huquqlarini himoya qilish kabi davlat boshqaruvidagi asosiy tamoyillarni o‘rnatadi. Konstitutsiyasiz siyosiy jarayonlar beqaror va tasodifiy tus olishi mumkin. Shu sababli, Konstitutsiya siyosiy hokimiyatdan noqonuniy foydalanishga qarshi kafolat sifatida xizmat qiladi hamda siyosiy aktorlar harakat qilishi mumkin bo‘lgan aniq chegara va qoidalarni belgilaydi. Saylovlar, qonun chiqarish jarayonlari va siyosiy qarorlar qabul qilish kabi faoliyatlar konstitutsiyaviy asosda amalga oshiriladi.

Masalan, demokratik davlatlarda Konstitutsiya erkin va adolatli saylovlarni kafolatlaydi hamda siyosiy yetakchilarning xalqqa hisobdor bo‘lishini ta’minlaydi.

Shuningdek, u davlat hokimiyatining turli tarmoqlari — ijroiya, qonun chiqaruvchi va sud organlari o‘rtasidagi vakolat taqsimotini tartibga soladi va ularning o‘zaro aloqalarini belgilaydi.

Shunday qilib, Konstitutsiya siyosiy tizimning barqaror va izchil ishlashiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Konstitutsiya va siyosat o‘rtasidagi munosabat doimiy emas; u vaqt o‘tishi bilan rivojlanadi va o‘zgaradi. Siyosiy harakatlar ko‘pincha jamiyatning o‘zgarayotgan qadriyatlarini aks ettirish yoki mavjud kamchiliklarni bartaraf etish uchun konstitutsiyaviy islohotlarga turtki beradi.

Masalan, fuqarolik huquqlari harakatlari, mustaqillik kurashlari va demokratik o‘tish davrlari ko‘pincha yangi konstitutsiyalarning qabul qilinishiga yoki amaldagilarining tubdan qayta ko‘rib chiqilishiga olib kelgan.

Shuningdek, siyosiy mafkuralar ham konstitutsiyaviy tuzilishga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, liberal demokratlar individual huquqlar va erkin bozor tamoyillarini ilgari sursa, sotsialistik davlatlar ko‘proq jamoaviy mulk va ijtimoiy farovonlikni ta’kidlaydi.

Davlatning qaysi siyosiy tizim — prezidentlik, parlament yoki aralash tizim asosida boshqarilishi ham ko‘p jihatdan konstitutsiyaviy tanlov va tarixiy tajribalarga bog‘liq bo‘ladi. Konstitutsiyani sharhlash siyosiy amaliyotning muhim qismiga aylanadi. Konstitutsiyaviy sudlar va Oliy sudlar bu borada yetakchi rol o‘ynaydi.

Biroq, ba’zan sudyalar siyosiy mafkuralar va bosimlar ta’sirida qaror qabul qilishlari mumkin, bu esa konstitutsiyaviy sharhlarning mustaqilligiga putur yetkazadi. Ayniqsa, siyosiy polarizatsiya kuchli bo‘lgan jamiyatlarda konstitutsiyaviy sharhlar siyosiy mojarolarni keskinlashtirishi va saylov natijalari, impichment jarayonlari hamda siyosiy islohotlarga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Eng muhimi, kuchli va adolatli Konstitutsiya siyosiy barqarorlik va tinch nizolarni hal etish uchun asos yaratadi. Agar siyosiy ishtirokchilar konstitutsiyaviy tizimga ishonch bildirsalar, ular mojarolarni zo‘ravonlik o‘rniga muloqot va huquqiy vositalar orqali hal qilishga intiladilar.

Aksincha, zaif yoki manipulyatsiyaga uchragan konstitutsiyalar siyosiy inqirozlar, avtoritar boshqaruv va hatto fuqarolar urushiga olib kelishi mumkin. Tarixiy va zamonaviy tajribalar kuchli konstitutsiyaviy an’analar demokratiya barqarorligini mustahkamlashini yaqqol ko‘rsatadi.

Bugungi globallashuv, texnologik rivojlanish va siyosiy normalarning o‘zgarishi sharoitida konstitutsiyalar yangi sinovlarga duch kelmoqda. Raqamli huquqlar, ekologik barqarorlik va transmilliy boshqaruv kabi yangi masalalar konstitutsiyaviy tuzilmalarni moslashtirish zaruratini tug‘dirmoqda. Siyosiy yetakchilar va fuqarolik jamiyati vakillari konstitutsiyaviy tamoyillar dolzarbligini saqlash va demokratik qadriyatlarni himoya qilish uchun birgalikda harakat qilishlari zarur.

Xulosa qilib aytganda, Konstitutsiya va siyosat o‘zaro kuchli bog‘langan hodisalardir. Konstitutsiya siyosiy jarayonlarning huquqiy asosini belgilasa, siyosat esa Konstitutsiyaning rivojlanishi va sharhlanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Ular birgalikda zamonaviy boshqaruv ustunlarini yaratib, hokimiyatning mas’uliyatli amalga oshirilishini va fuqarolarning huquqlari himoya qilinishini ta’minlaydi. Konstitutsiyaviy tamoyillar va siyosiy amaliyot o‘rtasidagi dinamik va hurmatga asoslangan o‘zaro ta’sir adolatli, barqaror va farovon jamiyatlar barpo etish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo`lib hisoblanadi.

F.Murodov

Kogon tumanlararo iqtisodiy sudi raisi

28Noy Янгиликлар

TOZA EKOLOGIYA- BUYUK KELAJAK DEMAKDIR

Atrof-muhit ifloslanishi, havo, suv, tuproq va shovqin kabi tabiiy resurslarning inson faoliyati natijasida zararli moddalar bilan ifloslanishi holatidir. Bu ifloslanish ekotizimlarni buzib, o‘simliklar, hayvonlar va inson salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Atrof-muhit ifloslanishi bugungi kunda biz duch kelayotgan eng jiddiy global muammolardan biridir. Ifloslanishning asosiy sabablari orasida sanoat faoliyatlari, qishloq xo‘jaligida kimyoviy moddalar qo‘llanilishi, transport vositalari chiqindilari va chiqindi boshqaruvi muammolari bor.

Zero muhtaram Prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev tomonidan 2025- yilni “Atrof-muhitni asrash va “Yashil iqtisodiyot yili” deb e’lon qilinishi zamirida ko‘p ma’no yotadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni “O‘zbekiston-2030” strategiyasini “Atrof-muhitni asrash va “Yashil iqtisodiyot yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi ishlab chiqildi.

Hozirgi kunda atmosfera havosining ifloslanganlik darajasi kunda-kunga yuqoriga ko‘tarilib bormoqda. Bu o‘zgarishlarga asosiy sabab sifatida aholi yashash tarzining o‘zgarishi, texnika- texnologiyalarning ortishi, sivilizatsiyaning tabiatga ta’siri natijasida deb tushunish qiyin emas.

Issiqxonalar, g’isht zavodlaridan yoxud avtomobillardan chiqayotgan tutunlar bunga yaqqol misol bo‘la oladi. Qolaversa, aholi zax qochirish tarmoqlariga, sug‘orish tarmoqlariga tashlanayotgan chiqindilar, turli hayvonlar jasadlari, birgina suvni bulg‘amasdan butun bir tabiatga ziyon yetkazmoqda. Aholi ongida,”Suv yetti marta aylansa – tozalanadi” degan qarash mavjud. Ammo biz yaxshi bilamizki, suvga tashlangan hayvon qanday kasallik bilan o‘lgan bo‘lsa, aynan shu kasallik suvga o‘tib qolishi va ushbu suvdan analiz olinganda inson hayotiga zararli bo‘lgan bakteriyalar o‘tish ehtimoli yuqori. Bu iflosliklar bilan zararlangan suvni tozalashda qancha sarf- xarajatlar qilinishidan aholini ogohlantirish yaxshi natija beradi deb o‘ylaymiz.

“O‘zbekiston — 2030” strategiyasida va Oliy Majlis palatalarining majlislarida belgilangan vazifalarning ijrosini og‘ishmay tashkil etish, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim o‘zgarishi to‘g‘risida hadli konvensiyasining Kioto protokoli va Parij bitimi doirasida mamlakatning global hamjamiyat oldida olgan majburiyatlarini bajarishda tarmoq va sohalarning uyg‘un “yashil transformatsiyasi”ni amalga oshirish, ularning raqobatbardoshligi va resurs tejamkorligini ta’minlash, iqlim o‘zgarishi oqibatlarini yumshatish va unga moslashish hamda aholining yashash sifatini yaxshilash va iqtisodiy o‘sishning yangi “yashil rivojlanish” modeliga o‘tish maqsadida; “Atrof-muhitni asrash va “Yashil iqtisodiyot yili”da mamlakat rivojlanishining ustuvor yondashuvlari etib quyidagilar belgilandi:

– mahallalarning ekologik qiyofasini yaxshilash, ko‘chalarda yashillik darajasini oshirish, ekologik jihatdan qulay va farovon yashash muhitini shakllantirish;

– aholining salomatligini yaxshilash, ekologik turmush tarzini shakllantirish va inson salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun shart-sharoitlarni yaratish;

– tabiiy resurslarni tejash va ulardan oqilona foydalanish, ekologik barqarorlikni ta’minlash;

– o‘simlik va hayvonot dunyosini asrash, ko‘paytirish va keyingi avlodga yetkazish hamda biologik xilma-xillikni saqlash;

– “Yashil iqtisodiyot” tamoyillarini keng joriy qilish, iqtisodiyotni iqlim o‘zgarishiga moslashtirishga qaratilgan loyihalarni barqaror moliyalashtirish va hokazolar.

O‘z tahlillarida olimlar maishiy chiqindilar yoki kanalizatsiya kabi an’anaviy ifloslantiruvchi jihatni zamonaviy sanoat ifloslanishidan ajratib oldi. Tadqiqotda aytilishicha, an’anaviy ifloslantiruvchi moddalardan o‘lim dunyo bo‘ylab kamayib borayotgan bo‘lsa-da, ular Afrika qit`asida asosiy muammo bo‘lib qolmoqda. Oddiygina oqova suvni qayta ishlatishda qancha jarayonlardan laboratoriyalardan foydalanishimizga to‘g‘ri keladi. Qolaversa, havoni tozalashning tabiiy filtri bo‘lgan daraxtlarimiz kesilib o‘rniga mayda nihol qurilmoqda, katta daraxtning har bir bargi qancha kislorod ishlab chiqaradi.

Hozirda yashil makon platformasida kiritilayotgan daraxtlarni taqdiriga befarq bo‘lmaylik. Yashil belbog`ni davom etirmasak biz aholi orasida juda xavfli bo‘lgan kasalliklar – astma, bo‘qoq, bronx yo‘llarida uchraydigan kasalliklar bilan kurashishimizga to‘g‘ri keladi. Tadqiqotchilar ifloslanishni kasallik va erta o‘lim bo‘yicha dunyodagi eng katta ekologik xavf omili deb atashdi. Olimlarning hisob-kitoblariga ko‘ra, har yili dunyoda har oltinchi o‘limga shu omil sabab bo‘ladi. Ba’zan savol tug‘iladi, biz o‘sib kelayotgan yosh avlodga, tabiatimizni qay darajada yetkazmoqdamiz? ”Iqlimi buzilib bo‘lgan, hammasi sun’iy bo‘lgan basseynlar-u, soxtalikdan iborat bo‘lgan istirohat bog’larini hadya qilyapmizmi? Bu masala borasida faqatgina ekologiya hodimlari kurashishi kerakmi? Yo‘q albatta, bu butun bir dunyo aholisi qayg‘urishi shart bo‘lgan og‘ir masaladir.

To‘g‘ri, mamlakat rahbariyati tomonidan atroflicha chora- tadbirlar ko‘rilmoqda, ammo bu juda kam. Faqat davlat emas, biz ham kelajagimiz uchun kurashishimiz lozim. Chunonchi tabiatga, ekologiyaga yetkazayotgan har bir zararimiz ertaga bizga katta xavf bilan tahdid solishi aniq. Bunga oddiygina Orol dengizini misol qilishimiz mumkin.

F.Murodov

Kogon tumanlararo iqtisodiy sudi raisi

20Noy Янгиликлар

НОТАРИАТДА ЯНГИ БОСҚИЧ

Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Нотариат институтини янада ривожлантириш ҳамда соҳага замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этишга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарори хусусида

           Айтиш жоизки, мамлакатимиз президенти томонидан чиқарилган ушбу қарор Нотариатда янги босқич: ислоҳотларнинг сиёсий аҳамияти ва жамият ҳаётидаги ўрнини белгилаб бера олади.

Сўзимиз аввалида, Нотариат нима, деган саволга тўхталиб ўтсак. Нотариат, бу – ҳуқуқий жараёнларни расмийлаштириб, уларнинг ҳақиқийлиги ва ишончлилигини тасдиқлаб берувчи давлатга оид тизим. Жумладан, битимлар, васиятнома, ишончнома, мулк олиш-сотиш каби ҳужжатларни расмийлаштиради. Шунингдек, фуқаролар ҳуқуқларини ҳимоя қилади, ҳужжатларнинг ҳуқуқий кучга эга бўлишини таъминлайди. Оддий тилда тушунтириладиган бўлса, Нотариат инсонлар ўртасидаги муносабатларни ҳуқуқий асосда мустаҳкамлаб беради.

Ўзбекистонда охирги йилларда амалга оширилаётган ислоҳотлар давлат бошқарувини ислоҳ қилиш, фуқаролар ҳуқуқларини таъминлаш ва адолатни мустаҳкамлашга қаратилган кенг қамровли жараён эканлиги барчага маълум. Президентимизнинг Нотариат институтини янада ривожлантиришга оид ушбу қарори соҳада чуқур технологик модернизация ва ҳуқуқий янгиланишларни белгилаб берди.

Қарорга кўра, 2026 йил 1 мартдан бошлаб, нотариуслар айрим низосиз талаблар бўйича ижро хатларини ёзиш ваколатига эга бўлади. Бу фуқаролар ва тадбиркорларнинг судга бормасдан,  тез ва қулай ҳуқуқий ечим олиши имконини яратади. Судларнинг юки камаяди, фуқароларнинг адолатга етишиши тезлашади.

Янги қарорга кўра, ижара тўлови ёки коммунал қарзлар каби оддий масалаларни энди нотариус орқали ҳал қилиш мумкин бўлади. Бу одамларнинг вақтини тежайди, ташвишини камайтиради. Шу билан бирга, ҳуқуқий маданиятнинг ҳам ошишига ёрдам беради.

Қарордаги яна бир муҳим жиҳат – нотариуслар учун ёш чегарасининг 70 ёшгача кўтарилиши. Бу ўз соҳасида катта тажрибага эга мутахассисларнинг фаолиятни давом эттиришига шароит яратади. Бироқ, бу  чекловсиз эмас: Олий малака комиссияси суҳбати орқали малакани тасдиқлаш талаб этилади.

Шу билан бирга, нотариус бўлишни истаганлар учун ягона танлов жараёнини жорий этиш  тизимни очиқ, адолатли ва замонавий ахборот технологияларига асосланган ҳолга келтиради. Тест синовлари, амалий топшириқлар ва электрон платформалар орқали баҳолаш бевосита коррупция хавфини камайтиради, ҳақиқий билим ва малакага асосланган танловни таъминлайди.

Ушбу қарор нотариат соҳасида рақамлаштиришни кучайтириб, жараёнларнинг очиқ ва шаффофлигини таъминлайди. Бу эса ўз-ўзидан фуқароларнинг тизимга бўлган ишончини янада орттиради.

2025–2027 йилларга белгиланган “йўл харитаси” бевосита, нотариат тизимини тўлиқ рақамлаштиришга қаратилган.

Маълумки, 2025 йил 1 декабрдан бошлаб, никоҳ шартномалари электрон базада мажбурий сақланган. Нотариал ҳаракатларнинг аудио ва видеоёзувлари ҳам тизимга бириктирилган. Бу, албатта, келгусидаги низоларнинг олдини олиб, жараёнларнинг шаффофлигини таъминлаб келди.

2026 йил 1 январдан эса фуқароларнинг шахсини идентификация қилишда биометрик маълумотлардан фойдаланиш тизими йўлга қўйилиши белгиланган. Бу, албатта, замонавий, хавфсиз ва тезкор хизмат кўрсатиш йўлидаги катта қадамдир.

Мазкур қарор орқали кўчмас мулк билан боғлиқ жараёнлар, яъни бир дарча ва автоматлаштириш тамойили борасида ҳам эътибор кучайтирилиши кўзда тутилган. Қарорга кўра, 2026 йилдан бошлаб, кўчмас мулкка оид барча битимлар нотариус орқали автоматик тарзда давлат рўйхатидан ўтказилади. Бу амалиётнинг жорий этилиши натижасида солиқ, энергия, сув таъминоти ва бошқа тизимлар ўртасидаги маълумот алмашинувини автоматлаштиради. Мулкдорлар учун ортиқча сарсон-саргардонликлар камаяди. Ва асосан, коррупция эҳтимоли йўқолади. Бу “бир дарча” тамойилининг амалдаги яна бир намунасидир.

Президентимизнинг ушбу қарори фақат нотариат соҳасини тартибга солиш билан чекланмайди. У, энг аввало, фуқароларнинг давлат органларига ишончини мустаҳкамлаш, ҳуқуқий хизматларнинг сифатини ошириш ва давлат бошқарувини замонавийлаштиришга қаратилган. Айниқса,  тадбиркорларнинг ишончини оширади, фуқаролар ҳуқуқларини кафолатлайди ва мамлакатнинг рейтингига ижобий таъсир кўрсатади.

Нотариат ҳақидаги ушбу янги қарор мамлакатда олиб борилаётган кенг қамровли ҳуқуқий ислоҳотларнинг яна бир муҳим ҳалқаси, десак адашмаган бўламиз. Зеро, бу инсон ҳуқуқлари, бизнес эркинлиги, тезкор ва адолатли хизмат кўрсатиш, давлат ва фуқаро ўртасидаги ўзаро ишончни кучайтиришга хизмат қилади.

Тубдан янгиланиб, рақамлаштирилаётган нотариат тизими бевосита бугунги Ўзбекистоннинг янги қиёфасини намоён этади. Шубҳасиз, мазкур ислоҳотлар амалга ошган сари юридик хизматлар бозорида рақобат ошади, хизмат сифати яхшиланади. Энг муҳими, фуқароларнинг ҳуқуқий ҳимояси янада мустаҳкамланади.

Нодирбек Файзиев,

Бухоро вилоят суди раиси ўринбосари

Феруз Шарапов,
Бухоро вилоят суди жамоатчилик ва ОАВ билан алоқалар

 бўлими бош консультанти.

20Noy Янгиликлар

ФУҚАРОЛАР ВА ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИНИНГ ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШДА ЯНГИ ДАВР: МАЪМУРИЙ СУДЛАРНИНГ РОЛИ ВА ЗАМОНАВИЙ МЕХАНИЗМЛАР

Ҳар қандай ҳуқуқий давлатнинг асосий вазифаларидан бири бу – фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини самарали ҳимоя қилишдан иборатдир. Бу мақсадга эришишда суд-ҳуқуқ тизимининг мустақиллиги ва самарадорлиги муҳим аҳамият касб этади.

Ўзбекистонда охирги йилларда суд ислоҳотлари изчил давом эттирилмоқда. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 30 январда қабул қилинган “Фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилишнинг замонавий механизмларини жорий этиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-33-сонли қарори айнан фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилишда суд тизимини такомиллаштиришга қаратилган. Ушбу ҳужжат орқали маъмурий судлар фаолиятини такомиллаштириш, низоларни ҳал этишнинг замонавий механизмларини жорий қилиш ва одил судловга эришиш имкониятларини кенгайтириш назарда тутилган.

Шунингдек, қарорда давлат органлари билан муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилишни янги босқичга олиб чиқиш, суд-ҳуқуқ тизимидаги ислоҳотларнинг самарадорлигини ошириш ва маъмурий судларнинг фаолиятини такомиллаштириш бўйича аниқ вазифалар белгилаб берилган.

Қарорда таъкидланганидек, сўнгги йилларда маъмурий судлар томонидан кўрилган ишлар орқали фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари самарали ҳимоя қилиб келинган бўлиб, маъмурий судлар томонидан кўриб чиқилган жами 120 мингга яқин ариза ва шикоятларнинг 57 фоизи қаноатлантирилганлиги фуқароларнинг давлат органларига бўлган ишончини оширишга хизмат қилганлигидан далолат беради.

Қабул қилинган мазкур қарорда, маъмурий судлар фаолиятини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари ҳам аниқ белгилаб қўйилган. жумладан, улар қуйидагилардир:

-давлат органлари билан муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг ишончли ва самарали ҳимоя этилишини устувор равишда таъминлаш;

-фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини тиклашда суднинг фаол иштироки принципини қўллаш механизмларини кенгайтириш;

-давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд назоратини ўрнатиш;

-маъмурий суд ишларини юритишда низоларни судгача ҳал қилиш механизмларини такомиллаштириш;

-фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилишда маъмурий судларнинг ролини кучайтириш орқали аҳолининг суд тизимига бўлган ишончини янада ошириш;

-давлат органлари томонидан суд қарорлари ижро этилиши устидан назоратнинг таъсирчан механизмларини тўлиқ жорий этиш;

-маъмурий юстиция тизими ривожланган давлатлар тажрибаси асосида маъмурий судлар фаолиятини такомиллаштириб бориш.

Бундан ташқари, қарорга кўра, давлат органи мансабдор шахси ёки унинг вакили суд мажлисида мажбурий иштирок этиши ҳамда маъмурий суд ишларини тезкор ва сифатли кўриб чиқиш мақсадида дастлабки эшитув институти жорий этилиши назарда тутилган.

Давлат органи вакилларининг суд мажлисларида мажбурий иштироки бу давлат идораларининг ўз қарорлари ва ҳаракатлари учун жавобгарлигини оширишга хизмат қилади. Бугунги кунга қадар айрим ҳолларда давлат органлари мансабдор шахслари суд мажлисларида иштирок этмаслиги сабабли фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари ўз ҳақ-ҳуқуқларини ҳимоя қилишда айрим қийинчиликларга дуч келаётган эди. Эндиликда эса мазкур талаб давлат органлари мансабдор шахслари ёки уларнинг вакиллари судга тушунтириш бериш мажбуриятини олишга, фуқаролар ва тадбиркорлар билан давлат идоралари ўртасидаги низоларни холис ва адолатли ҳал этишга ва суд қарорларини бажариш устидан кучли назорат ўрнатишга хизмат қилади.

Қолаверса, агар мансабдор шахс ёки унинг вакили суд муҳокамасига келмаса ва бу ҳеч қандай узрли сабаб билан асосланмаса, суд томонидан унга нисбатан жарима чоралари қўлланилиши ҳам назарда тутилган.

Қарорда, шунингдек, дастлабки эшитув институти жорий этилиши белгиланганлиги маъмурий судда иш юритишнинг янги механизми бўлиб, бу принцип ишларнинг тезкор ва сифатли кўриб чиқилишини таъминлашга қаратилган. Яъни дастлабки эшитув институтининг жорий қилиниши аризачи ва жавобгарнинг эътирозларини аниқлаштириш, далилларни такдим этиш ва расмийлаштириш тартибини соддалаштириш ҳамда суд муҳокамасини тезлаштириш, ортиқча бюрократик жараёнларни қисқартириш орқали маъмурий суд ишларини сифатли ва самарали кўриб чиқиш ҳамда фуқаролар ва тадбиркорларнинг одил судловга эришиш имкониятини янада оширади.

Бундан ташқари, қарорда халқаро тажрибадан келиб чиққан ҳолда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини тиклашда судларнинг фаол иштирок этиши принципи кенгайтирилиши таъкидланган.

Ушбу принципга мувофиқ, маъмурий судлар низоларни кўриб чиқишда фақат даъвогар ва жавобгарнинг келтирган далиллари билан чекланиб қолмай, ўз ташаббуси билан қўшимча далиллар тўплаш ва таҳлил қилиш ҳуқуқига ҳам эга бўлади.

Хулоса қилиб айтганда, ушбу қарор фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилиш тизимини тубдан такомиллаштиришга қаратилган бўлиб, суд тизимига замонавий ва халқаро тажрибага асосланган механизмлар жорий этилиб, фуқаролар ва тадбиркорлар учун ҳуқуқий ҳимоянинг самарадорлигини оширишга ва мамлакатда қонун устуворлигини таъминлашга хизмат қилади.

    А.Ахмедов

 Бухоро вилоят маъмурий суди раиси

13Noy Янгиликлар

ЎЗБЕКИСТОНДА СУД ТИЗИМИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ

 ВА СУНЪИЙ ИНТЕЛЛЕКТ ЖОРИЙ ЭТИШ БЎЙИЧАЯНГИ ҚАДАМЛАР

Мамлакатимизда сўнгги саккиз йил давомида фуқаро ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини суд орқали ҳимоя қилиш, одил судлов самарадорлигини таъминлаш, бузилган ҳуқуқларни суд орқали тиклаш имкониятларини кенгайтириш борасида қабул қилинган қонун, Фармон ва қарорлар эътиборга молик.

Қабул қилинган ҳужжатларнинг самарасини сўнги йилларда Ўзбекистон Республикаси судлари маъмурий биноларининг қиёфаси замон нафаси билан уйғунлашганлиги, аҳоли ва суд тизими ходимлари учун қулай шарт-шароитлар яратилганлиги, айниқса суд ходимлари ҳар томонлама қўллаб-қувватланаётганлигида ҳам кўриш мумкин.

Барча соҳалар қатори рақамли ва сунъий интеллект технологиялари суд тизимида ҳам жорий этилиши қувонарли ҳолат албатта.

Суд тизимида рақамли ва сунъий интеллект технологиялари жорий этилишида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил
21 августдаги “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-140-сонли Фармони дастуруламал бўлиб ҳисобланиб, Фармонда бир қатор чора-тадбирлар ўрин олган.

Ушбу қадамлар «Рақамли Ўзбекистон — 2030» стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга ошириш билан боғлиқ бўлиб, стратегиядаги чора-тадбирларнинг бир қисми сифатида судлар фаолиятидаги самарадорликни ошириш ва адолатли судловга эришиш имкониятларини кенгайтиришдан иборатдир.

Суд ишларини электронлаштириш, ҳужжатлар билан ишлашни соддалаштириш ва фуқароларга қулай хизматлар кўрсатиш, натижада суд жараёнларини бошдан-оёқ электрон шаклда юритилиши, судда иштирок этувчи шахслар суд биноларидан иштирок этмасдан, масофадан туриб иш юритиш имкониятлари берилиши одил судловга эришиш сифатини ва судга бўлган ишончни ошириш учун химзат қилади.

Фармонга кўра, 2025 йилнинг охирига қадар Тошкент шаҳрида тажриба тариқасида «Рақамли суд» концепцияси асосида суд ишлари юритилиб, буни амалга ошириш учун махсус ахборот тизимлари ва интерактив платформалар ишлаб чиқилади.

Судларда сунъий интеллект ёрдамида суд муҳокамаларининг тахминий натижаларини ва суд харажатларини автоматик равишда ҳисоблаш имкониятлари яратилади.

Рақамлаштириш натижасида келгусида суд ишлари тўлиқ электрон шаклга ўтказилади ва қоғоз ҳужжатлардан фойдаланишдан узоқлашилади. Судга электрон аризалар, суд ҳужжатларини электрон шаклда қабул қилиш ва қўллаш учун янги имкониятлар яратилади.

Шунингдек, сунъий интеллект ёрдамида суд ҳужжатлари лойиҳалари ва баённомалар автоматик равишда тузилади.

Бундан ташқари, суд жараёнларига доир барча маълумотлар автоматик равишда фуқароларга етказилади. Хусусан, ҳуқуқий ёрдам платформалари ва виртуал маслаҳатчи лойиҳалари ёрдамида ҳар қандай шахсга онлайн ҳуқуқий хизматлар тақдим этилади.

2025-2030 йилларга мўлжалланган чора-тадбирлар режасига мувофиқ, суд биноларини қуриш, мукаммал таъмирлаш ва жиҳозлаш учун ҳам алоҳида эътибор қаратилган бўлиб, янги суд биноларини қуришда рақамли технологияларга асосланган суд мажлиси заллари ташкил этилади.

Ўзбекистонда суд тизимининг рақамлаштирилиши нафақат суд жараёнларини соддалаштиради, балки мамлакатда адолатли судловга ва шу орқали фуқароларнинг ҳуқуқий ҳимоясига катта ҳисса қўшади.

Мазкур Фармон қабул қилиниши мамлакатимизда суд тизимида замонавий технологияларни жорий этиш, фуқароларга қулайликлар яратиш ва ёш судьяларнинг рақамли саводхонлигини оширишга қаратилган муҳим қадам бўлиб хизмат қилади.

Фуқаролик ишлари бўйича

Ғиждувон туманлараро суди раиси                                        Ў.С.Разиков