admin, Author at Buxoro viloyat sudi

Merosxo‘rlar doirasiga kimlar kiradi? Kimlar noloyiq merosxo‘r hisoblanadi? Merosdan chetlashtirishni rasmiylashtirish tartibi

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1118-moddasiga asosan meros ochilgan paytda hayot bo‘lgan fuqarolar, shuningdek meros qoldiruvchining hayotlik paytida homila holida bo‘lgan va meros ochilgandan keyin tirik tug‘ilgan bolalari vasiyat va qonun bo‘yicha merosxo‘r bo‘lishlari mumkin. Qolaversa, meros ochilgan paytda tuzilib bo‘lgan yuridik shaxslar, shuningdek davlat va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari ham vasiyat bo‘yicha merosxo‘r bo‘lishlari mumkin.

Demak, marhumning vasiyatnomasida ko‘rsatilgan shaxs (jismoniy va yuridik shaxs)lar, hamda davlat va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari vasiyat bo‘yicha merosxo‘r bo‘lishi mumkin.

O‘zbekiston Respublikasi Fukarolik kodeksining 1135-1139-moddalariga asosan qonun bo‘yicha merosxo‘rlarning 5 ta navbati mavjud.

1.Meros qoldiruvchining bolalari (shu jumladan farzandlikka olingan bolalari), eri (xotini) va ota-onasi (farzandlikka oluvchilar) teng ulushlarda qonun bo‘yicha birinchi navbatdagi vorislik huquqiga ega bo‘ladilar. Meros qoldiruvchining vafotidan keyin tug‘ilgan bolalari ham birinchi navbatdagi vorislar jumlasiga kiradilar.

2.Meros qoldiruvchining tug‘ishgan hamda ona (ota) bir ota (ona) boshqa aka-ukalari va opa-singillari, shuningdek uning ham ota, ham ona tarafdan bobosi va buvisi teng ulushlarda qonun bo‘yicha ikkinchi navbatdagi vorislik huquqiga ega bo‘ladilar.

3.Meros qoldiruvchining tug‘ishgan amakisi, tog‘asi, ammasi va xolasi teng ulushlarda qonun bo‘yicha uchinchi navbatdagi vorislik huquqiga ega bo‘ladilar.

4.Meros qoldiruvchining oltinchi darajagacha (oltinchi daraja ham shunga kiradi) bo‘lgan boshqa qarindoshlari qonun bo‘yicha to‘rtinchi navbatdagi vorislik huquqiga ega bo‘ladilar, bunda yaqinroq qarindoshlar uzoqroq qarindoshlarga nisbatan meros olishda imtiyozli huquqqa ega bo‘ladilar.

Vorislikka chaqiriladigan to‘rtinchi navbatdagi vorislar teng ulushlarda meros oladilar.

5.Meros qoldiruvchining mehnatga qobiliyatsiz boqimlari, agar ular ushbu Kodeksning 1141-moddasi asosida meros olmasalar, qonun bo‘yicha beshinchi navbatdagi vorislik huquqiga ega bo‘ladilar.

Bundan tashqari, mazkur Kodeksning 1140-moddasida “Taqdim qilish huquqi bo‘yicha vorislik” belgilangan.

Jumladan, taqdim qilish huquqi bo‘yicha vorislik qonun bo‘yicha merosxo‘r meros ochilgunga qadar vafot etgan taqdirda, unga tegishli ulush uning avlodlariga o‘tishini nazarda tutadi, bunda ulush taqdim qilinayotgan qonun bo‘yicha merosxo‘r bilan bir xil darajada qarindosh bo‘lgan avlodlar o‘rtasida teng taqsimlanadi.

Bola, nevara, chevara, evara merosxo‘rligida taqdim qilish huquqi qarindoshlik darajasi cheklanmagan holda amal qiladi, yon qarindoshlik bo‘yicha merosxo‘rlikda taqdim qilish huquqiga meros qoldiruvchining tug‘ishgan aka-ukalari (opa-singillari) nomidan uning jiyanlari yoxud meros qoldiruvchining tug‘ishgan amakisi (tog‘asi) yoki ammasi (xolasi) nomidan uning amakivachchalari (tog‘avachchalari) va ammavachchalari (xolavachchalari) ega bo‘ladilar.

Merosni qabul qilib olish huquqining o‘tishi (meros transmissiyasi) Kodeksning 11401-moddasi tartibi asosida amalga oshiriladi.

Xususan, vasiyatnoma bo‘yicha yoki qonun bo‘yicha vorislikka chaqirilgan merosxo‘r meros ochilganidan keyin uni qabul qilib olishga ulgurmasdan vafot etgan bo‘lsa, unga tegishi kerak bo‘lgan merosni qabul qilib olish huquqi uning qonun bo‘yicha merosxo‘rlariga, agar barcha meros mol-mulk vasiyat qilingan bo‘lsa, uning vasiyat bo‘yicha merosxo‘rlariga o‘tadi (meros transmissiyasi). Meros transmissiyasi tartibida merosni qabul qilib olish huquqi bunday merosxo‘rning vafotidan keyin ochilgan meros tarkibiga kirmaydi.

Vafot etgan merosxo‘rga tegishli merosni qabul qilib olish huquqi uning merosxo‘rlari tomonidan umumiy asoslarda amalga oshirilishi mumkin.

Meros qoldiruvchi o‘zining oxirgi xohish-irodasini amalga oshirishiga qasddan to‘sqinlik qilgan va shu orqali o‘zlarining yoki o‘zlariga yaqin shaxslarning vorislikka chaqirilishiga yoxud merosning o‘zlariga yoki o‘zlariga yaqin shaxslarga tegishli ulushi ko‘paytirilishiga imkon yaratgan shaxslar vasiyatnoma bo‘yicha ham, qonun bo‘yicha ham meros olish huquqiga ega emaslar.

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1119-moddasi qoidalari vasiyat majburiyatiga nisbatan ham qo‘llaniladi. Shuningdek, ushbu qoidalar har qanday merosxo‘rlarga, shu jumladan majburiy hissa olish huquqiga ega bo‘lgan merosxo‘rlarga ham taalluqlidir.

Ikromjon Toshov,

Buxoro viloyat sudi sudyasi

Aziz Safarov,

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Qorako‘l tumanlararo sudi sudyasi

Otalikni belgilash va aliment undirish haqida

Mamlakatimizda istiqlol yillarida amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar majmuasida sud-huquq islohotlari, xususan, fuqarolarning huquqiy madaniyati va huquqiy ongini yuksaltirish borasida amalga oshirib kelinayotgan ishlar alohida muhim o‘rin egallaydi.

Yurtimizda onalik va bolalikni muhofaza qilish, o‘sib kelayotgan yosh avlodni jismonan va ma’naviy barkamol qilib tarbiyalash masalasiga mamlakat istiqbolini belgilovchi ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida qaralib, qator ijobiy ishlar amalga oshirilib kelinmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida oilani mustahkamlash, onalik va bolalikni davlat tomonidan muhofaza qilinishi kafolatlangan.

Bugungi kunda, sudlarda otalikni belgilash va voyaga yetmagan farzandlar ta’minoti uchun aliment undirish bilan bog‘liq bo‘lgan masalalar bo‘yicha fuqarolik nizolari ancha ko‘paygan.

Bizga ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 61-moddasiga ko‘ra, bolaning onasi bilan nikohda bo‘lmagan shaxsning otaligi o‘zini bolaning otasi deb tan olgan shaxs va onaning fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd qilish organiga birgalikda topshirgan arizasiga binoan belgilanadi. Ona vafot etganda, sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilganda, onaning qayerdaligini aniqlash imkoniyati bo‘lmaganda yoki u onalik huquqidan mahrum qilinganda, otalik vasiylik va homiylik organi bilan kelishilgan holda o‘zini bolaning otasi deb tan olayotgan shaxsning arizasiga binoan belgilanadi. Bolaning otasi sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan bo‘lsa, otalikni belgilash to‘g‘risidagi arizani uning nomidan vasiylik va homiylik organining ruxsati bilan uning homiysi berishi mumkin. Otalikni belgilash to‘g‘risidagi ariza bolaning tug‘ilganligini qayd etish vaqtida, shuningdek bola tug‘ilganligi qayd etilgandan keyin ham berilishi mumkin. Agar otalikni belgilash to‘g‘risida bola tug‘ilgandan so‘ng er-xotin birgalikda ariza berishining imkoni bo‘lmay qolishi yoki mushkul bo‘lishini ko‘rsatuvchi asoslar mavjud bo‘lsa, tug‘ilajak bolaning o‘zaro nikohda bo‘lmagan ota-onasi shunday arizani ona homiladorlik vaqtida fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organiga berishga haqli. Otalikni belgilash rad etilganda, o‘zini bolaning otasi deb tan olgan shaxs sud tartibida shikoyat qilishi mumkin.

O‘zaro nikohda bo‘lmagan ota-onadan bola tug‘ilgan taqdirda, ota-onaning birgalikdagi arizasi yoki bola otasining arizasi bo‘lmasa, yuqorida ko‘rsatilgan hollarda otalik sud tartibida belgilanishi mumkin. Otalikni sud tartibida belgilash ota-onadan birining yoki bolaning vasiysi (homiysi)ning yoxud bola kimning qaramog‘ida bo‘lsa, shu shaxsning arizasiga, shuningdek bola voyaga yetganidan keyin uning o‘zi bergan arizaga muvofiq amalga oshiriladi. Otalikni belgilayotganda sud bolaning onasi bola tug‘ilishiga qadar javobgar bilan birga yashaganligi va umumiy ro‘zg‘or yuritganligi yoki ular bolani birgalikda tarbiyalaganliklari yoxud ta’minlab turganliklarini yoki javobgarning otalikni tan olganligini aniq tasdiqlovchi boshqa dalillarni e’tiborga oladi. Bolaning onasi bilan nikohda bo‘lmagan, lekin o‘zini bolaning otasi deb tan olgan shaxs vafot etgan taqdirda uning otalik fakti sud tomonidan belgilanishi mumkin. Otalikni belgilash to‘g‘risidagi sudning hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgandan keyin sud shu qaror nusxasini bola tug‘ilganligi ro‘yxatga olingan joydagi fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organiga yuboradi.

Oila qonunchiligiga binoan ota-ona voyaga yetmagan bolalariga ta’minot berishi shart. Voyaga yetmagan bolalariga ta’minot berish majburiyatini ixtiyoriy ravishda bajarmagan ota (ona)dan sudning hal qiluv qaroriga yoki sud buyrug‘iga asosan aliment undiriladi. Voyaga yetmagan bolalarga aliment to‘lash haqida ota-ona o‘rtasida kelishuv bo‘lmaganda yoki aliment ixtiyoriy ravishda to‘lanmaganda va ota-onadan birortasi ham aliment undirish to‘g‘risida sudga da’vo yoxud ariza bilan murojaat qilmagan hollarda, vasiylik va homiylik organlari, shuningdek o‘n to‘rt yoshga to‘lgan bola voyaga yetmagan bolaning ta’minoti uchun ota yoki onadan qonunda belgilangan miqdorda aliment undirish to‘g‘risida da’vo qo‘zg‘atishga haqlidir.

Aliment ota-onaning har oydagi ish haqi va (yoki) boshqa daromadidan bir bola uchun — to‘rtdan bir qismi, ikki bola uchun – uchdan bir qismi, uch va undan ortiq bola uchun — yarmi miqdorida undiriladi.

Voyaga yetmagan yoki voyaga yetgan mehnatga layoqatsiz, yordamga muhtoj bolalariga aliment to‘lash haqidagi sudning hal qiluv qarorini bajarishdan bo‘yin tovlagan shaxslar ota-onalik huquqidan mahrum qilinishi yoki ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin.

Aliment undirish ota-ona uchun ma’qul bo‘lishi yoki bo‘lmasligidan qat’iy nazar bolalarning kerakli tarbiya va ta’minot olishlari, sog‘lom ulg‘ayishlari uchun zarur chora-tadbirlardan biri hisoblanadi.

Sarvinoz Qambarova,

Buxoro viloyat sudi sudyasi

Oybek Shomurodov

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Buxoro tumanlararo sudi sudyasi

OTA-ONALIK HUQUQIDAN MAHRUM QILISH TARTIBI VA UNING HUQUQIY OQIBATLARI

O‘zbekiston Respublikasi demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyati qurish sari intilmoqda. Bunday yuksak maqsadga erishishda oilaga bo‘lgan munosabat muhim o‘rin egallaydi. Chunki oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini bo‘lib hisoblanadi. Har bir oilaning farovonligi, oiladagi naslning sog‘lomligi, barkamolligi jamiyat farovonligida, davlatning yuksalishida kafil bo‘lib xizmat qiladi.

Oila va jamiyat bir-biriga chambarchas va uzviy bog‘liq bo‘lib, jamiyatning o‘zi ham oilalardan tashkil topadi. Oila ham o‘z navbatida jamiyat bag‘rida vujudga keladi, rivojlanadi. Ayni paytda oilaning jamiyatda o‘z vazifalari mavjud. Ular oilaning avlod yaratish, farzandlarni tarbiyalash, ularni kamolga yetkazish, oiladagi iqtisodiy muammolarni hal etish, oila a’zolarining dam olishini va salomatligini tiklash, tabiatga, jamiyatga bo‘lgan o‘zaro munosabatlarni shakllantirishdan iborat.

Oiladagi ota-ona va bolalar o‘rtasida ma’lum huquqiy munosabat va majburiyatlar borki bu narsa oilani mustahkamligini ta’minlaydi. Ushbulardan biri bu ota-onalik huquq va majburiyatlaridir.

Ota-onalik huquq va majburiyatlari ularni ajratib bo‘lmaydigan toifaga kiradi. Ammo ular o‘z maqsadi bo‘yicha ishlatilmaganda ota-onalik huquqini yo‘qotishi oqibatida mahrum qilinishi mumkin.

O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 79-moddasiga ko‘ra, Ota-ona (ulardan biri) quyidagi hollarda:

-ota-onalik majburiyatlarini bajarishdan bosh tortsa, shu jumladan aliment to‘lashdan bo‘yin tovlasa;

-uzrsiz sabablarga ko‘ra o‘z bolasini tug‘uruqxona yoki boshqa davolash muassasasidan, tarbiya, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasi va shunga o‘xshash boshqa muassasalardan olishdan bosh tortsa;

-ota-onalik huquqini suiiste’mol qilsa, bolalarga nisbatan shafqatsiz muomalada bo‘lsa, jumladan jismoniy kuch ishlatsa yoki ruhiy ta’sir ko‘rsatsa;

-muttasil ichkilikbozlik yoki giyohvandlikka mubtalo bo‘lgan bo‘lsa;

-o‘z bolalarining hayoti yoki sog‘lig‘iga yoxud eri (xotini)ning hayoti yoki sog‘lig‘iga qarshi qasddan jinoyat sodir qilgan bo‘lsa, ota-onalik huquqidan mahrum qilinishi mumkin.

Ota-onalik huquqidan mahrum qilish bolaning tug‘ilishni qayd qilish yozuvida ota-onasi sifatida ko‘rsatilgan ota-onalarga nisbatan qo‘llaniladigan oilaviy-huquqiy ta’sir choralari hisoblanadi

Ota-onalar va farzandlar o‘rtasidagi huquqiy munosabat, ularning bir-biriga bo‘lgan mehr-oqibati birinchi navbatda oilada namoyon bo‘ladi. Aksari hollarda, ayrim oilalarda maishiy buzuq, spirtli ichimliklar yoki giyohvandlik moddalarini suiiste’mol qiluvchi, shuningdek boshqa salbiy sabablari bilan ota-onalik nomiga dog‘ tushirayotganlar ham yo‘q emas. Bu kabi noxushliklarning oldini olish yoki ularga muayyan ta’sir choralari ko‘rish maqsadida qonunchiligimizda bir qator tarbiyaviy choralar nazarda tutilgan

Oila Qonunchiligi talabiga ko‘ra, Ota-onalik huquqidan mahrum qilish sud tartibida amalga oshiriladi.

Ota-onalik huquqidan mahrum qilishning qator huquqiy oqiabtlari mavjuddir. Unga ko‘ra, Ota-onalik huquqidan mahrum qilingan ota-ona qaysi bolaga nisbatan ota-onalik huquqidan mahrum qilingan bo‘lsa, shu bolaga nisbatan bo‘lgan qarindoshlik faktiga asoslangan barcha huquqlardan, shu jumladan undan ta’minot olish, shuningdek bolali fuqarolar uchun qonunchilikda belgilangan imtiyozlar va nafaqalar olish huquqlaridan mahrum bo‘ladi.

Biroq, ota-onalik huquqidan mahrum qilinishi ota-onani o‘z bolasiga ta’minot berish majburiyatidan ozod qilmaydi.

Shuningdek, ota-onalik huquqidan mahrum qilingan ota-onaning (ulardan birining) bundan keyin bola bilan birgalikda yashash-yashamaslik masalasi sud tomonidan uy-joy to‘g‘risidagi qonunchilikda belgilangan tartibda hal qilinadi.

Bolani ota yoki onasiga berishning imkoniyati bo‘lmagan yoki ota-onaning har ikkalasi ham ota-onalik huquqidan mahrum qilingan taqdirda, bola vasiylik va homiylik organining qaramog‘iga olib beriladi.

Shu bois, har bir ota-ona o‘zining huquq va majburiyatlarini to‘g‘ri anglagan holda uni amalga oshirishlari jamiyatning rivojiga yanada hissa qo‘shib, bu borada muammolar vujudga kelishining oldini olishga xizmat xizmat qiladi.

Sarvinoz Qambarova,

Buxoro viloyat sudi sudyasi

Oybek Shomurodov,

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Buxoro tumanlararo sudi sudyasi

Tadbirkorlar huquqi sud himoyasida

Har qanday sohada ortiqcha tartib, byurokratiya va to‘siqlarning mavjudligi yoki amalda bo‘lishi pirovardida o‘sha soha rivojiga salbiy ta’sir etmay qolmaydi.

Shu ma’noda, tadbirkorlik sohasi ham o‘ziga cheklangan tarzda va faqatgina qonunga muvofiq aralashuvni qabul qiladi. U ortiqcha tartib-taomillar bilan kelisha olmaydi.

Chunki, tadbirkorlik davlatning cheklangan tarzda aralashuvi va bu faoliyatning erkinlik huquqi davlat tomonidan kafolatlangan hamda qonunlarda sohaga oid ortiqcha cheklovlar, tartib-taomillar bo‘lmagan bir huquqiy maydondagina yuqori suratlarda rivojlanadi.

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 24-moddasiga ko‘ra, fuqaro yakka tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan boshlab tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishga haqlidir. Fuqarolarning yuridik shaxs tashkil etmasdan amalga oshiriladigan tadbirkorlik faoliyatiga nisbatan, agar qonunchilikdan yoki huquqiy munosabat mohiyatidan boshqacha tartib anglashilmasa, ushbu Kodeksning qoidalari qo‘llaniladi.

Shu kodeksining 41-moddasiga ko‘ra, yuridik shaxs o‘zining ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan faoliyati maqsadlariga muvofiq fuqarolik huquq layoqatiga ega bo‘ladi. Yuridik shaxsning huquq layoqati
u tuzilgan paytdan boshlab vujudga keladi va uni tugatish yakunlangan paytdan e’tiboran tugatiladi. Kodeksning 44-moddasiga muvofiq, yuridik shaxs davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan boshlab tashkil etilgan hisoblanadi.

Demak, respublikamizda davlatning tadbirkorlik subyektlari bilan o‘zaro munosabatlari O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Fuqarolik kodeksi, Soliq kodeksi, “Tadbirkorlik subyektlari faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to‘g‘risida”gi, “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi, “To‘lov qobiliyatsizlik to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlari kabi tadbirkorlik subyektlarini ro‘yxatga olishdan tortib uning faoliyatida yuzaga keladigan tartib-taomillarni belgilovchi, shuningdek, tadbirkorlik subyektini tugatish jarayonlarida vujudga keladigan huquqiy munosabatlarni tartibga solinadi.

Agar, sohada ilg‘or xalqaro tajribaga e’tibor qaratsak, ushbu soha faoliyatini tartibga soluvchi katta yukka ega bo‘lgan qonunchilik ba’zasini uchratmaysiz. Aksincha, sohani tartibga solish emas, soha faoliyatiga ko‘proq huquq berish- “qonun hujjatlari qancha kam bo‘lsa, huquq shuncha ko‘p bo‘ladi” degan ibora amaliyotga tatbiq etilgan.

YA’ni, tadbirkorlik va xususiy mulk sohasida ancha muncha taraqqiy etgan davlatlarda “Tadbirkorlik subyektlari faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to‘g‘risida”gi kabi qonunlar va boshqa qonun hujjatlari kam uchraydi.

Aksariyat tadbirkorlik va iqtisodiyoti yuksak taraqqiy etgan davlatlarda davlat va tadbirkorlik subyektlarini bog‘lab turuvchi asosiy vosita bu soliq to‘lovigina bo‘lib hisoblanadi. Bu kabi davlatlarda tadbirkorlik subyektlarining faoliyatiga u yoki bu
tarzda aralashuvga olib keladigan huquqiy bazadan voz kechish, bu boradagi huquqiy makon va shart-sharoitning negizini “tadbirkorlik subyektlari faoliyatining erkinligi – davlat iqtisodiy yuksalishining asosi”, -degan tamoyil tashkil etadi.

Mavjud milliy qonunchiligimizning ba’zasida ham tadbirkorlik faoliyati subyektlari erkinligi, ular huquq va manfaatlari ustuvorligi, ular faoliyatiga davlat va davlat organlari ortiqcha aralashuvining kafolatlarini ta’minlash mustahkamlab qo‘yilgan.

Biroq, shu bilan birga belgilangan ayrim me’yorlar davlatning tadbirkorlik faoliyatida cheklangan tarzda ishtiroki tamoyiliga to‘la mos kelmaydi.

Tadbirkorlik faoliyatining tamoyillariga muvofiq bo‘lmagan holatlar esa, tadbirkorlikning rivojiga albatta to‘siq bo‘ladi, bu faoliyatning oqsashiga yoki sohaning depsinib bir o‘q atrofida aylanib qolishiga zamin yaratib qo‘yishi mumkin.

Shu asosda davlat qonun hujjatlarida belgilangan cheklovlar doirasidagina tadbirkorlik faoliyatida ishtirok etish, sohani ortiqcha tartibga solishga, ortiqcha tartibot belgilashga qaratilgan norma ijodkorligiga qarshi murosasiz munosabatda bo‘lishi maqsadga muvofiqdir.

Shuningdek, davlat tadbirkorlik va raqobatni rivojlantirish maqsadida tadbirkorlik sohasidagi davlat korxonalarini va ustav fondida davlat ulushi mavjud bo‘lgan yuridik shaxslarni tashkil etishni cheklash, xususiylashtirish va xususiy mulkka izchil, tizimli e’tibor qaratish orqali tadbirkorlik sohasida davlat ulushini kamaytirishga, tadbirkorlik subyektlarining davlat organlari, shu jumladan huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat qiluvchi organlar bilan o‘zaro munosabatlarida ma’lum cheklov institutlaridan keng foydalanishi lozim bo‘ladi.

Ana shunday maqsadda, tadbirkorlik faoliyatining muhim tamoyili bo‘lgan davlatning tadbirkorlik faoliyatida cheklangan tarzda ishtiroki tamoyilining qonunlarda va amaliyotda to‘la aks etishi uchun bu sohada amaldagi qonun hujjatlari me’yorlari hamda tashabbus qilinayotgan norma ijodkorligi jarayonida yuqorida qayd etilgan tamoyil e’tibordan chetda qolmasligi, amaliyotda esa, ushbu sohadagi huquqni qo‘llovchi subyektlar og‘ishmay mazkur tamoyilning konseptual asoslariga rioya etishlari talab etiladi.

Nodirbek Fayziyev,

Buxoro viloyat sudi raisi o‘rinbosari

Zubayda Kurbonova,

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Buxoro tumanlararo sudi sudyasi

O‘zboshimchalik bilan egallangan yer va unda qurilgan uy-joylarga nisbatan mulk huquqi rasmiylashtiriladi

Senatorlar o‘zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkalariga hamda ularda qurilgan binolar va inshootlarga bo‘lgan huquqlarni e’tirof etishni nazarda tutuvchi qonunni ma’qulladi.

Senatning ellik uchinchi yalpi majlisida “O‘zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkalariga hamda ularda qurilgan binolar va inshootlarga bo‘lgan huquqlarni e’tirof etish to‘g‘risida”gi qonun muhokama qilindi.

Qayd etilishicha, qonunning maqsadi o‘zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkalari hamda ularda qurilgan bino va inshootlarga bo‘lgan huquqlarni e’tirof etish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat.

Qonun bilan quyidagi yer uchastkalari hamda bino va inshootlarga nisbatan bo‘lgan huquqlarni e’tirof etish belgilanmoqda:

fuqarolar tomonidan 2018-yil 1-mayga qadar yakka tartibda uy-joy qurish orqali o‘zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkasiga hamda unda qurilgan binolar va inshootlarga;

2018-yil 1-mayga qadar fuqarolar va tadbirkorlik subyektlari tomonidan hujjatlarda ko‘rsatilgan yer uchastkasi maydonidan ortiqcha egallagan yer uchastkasiga hamda unda qurilgan binolar va inshootlarga;

“bir martalik aksiya” doirasida huquqlarni e’tirof etish oxiriga yetmagan yer uchastkasi hamda unda qurilgan bino va inshootlarga;

2021-yil 8-iyunga qadar tuman (shahar) hokimining qarori bilan ajratilgan, lekin viloyat hokimi yoki xalq deputatlari kengashi tomonidan o‘z vaqtida tasdiqlanmagan yer uchastkalariga;

fuqarolarning bog‘dorchilik va uzumchilik shirkatlari hududidagi turar joylariga hamda ular egallagan yer uchastkasiga;

2020-yil 9-martga qadar kichik sanoat zonalari hududiga joylashtirilgan tadbirkorlik subyektlarining yashash uchun mo‘ljallanmagan binolari va inshootlari yoki ularning qismlari joylashgan yer uchastkasiga;

xususiylashtirilgan binolar va inshootlar egallagan yer uchastkasiga;

fuqarolarning, tadbirkorlik subyektlarining qonunchilikka muvofiq mulk (egalik qilish) huquqi e’tirof etilgan binolari va inshootlari egallagan yer uchastkasiga.

Qonunda o‘zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkalari va unda qurilgan binolar va inshootlarga bo‘lgan huquqlarni e’tirof etishning shartlari ham belgilangan. Xususan, o‘zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkasi boshqa shaxslarga ajratilmagan yoki elektron onlayn-auksionga qo‘yilmaganligi, yer uchastkasidan foydalanishda nizo yo‘qligi, yer va mol-mulk solig‘i bo‘yicha qarzdorlik mavjud emasligi, shirkat a’zosi bo‘lganligi, investitsiya va boshqa majburiyatlar to‘liq bajarilgan bo‘lishi lozim.

Shuningdek, qonun bilan yakka tartibdagi uy-joy qurilgan yer uchastkasiga bo‘lgan ijara huquqining o‘lchamlari aniq qilib qo‘yilmoqda.

YA’ni, agar yer uchastkasi 1998-yil 1-iyulga qadar egallangan bo‘lsa, barcha hududlarda 0,24 gektardan ko‘p bo‘lmagan o‘lchamda, agar yer uchastkasi 1998-yil 1-iyuldan 2018-yil 1-mayga qadar egallangan bo‘lsa, Toshkent, Nukus shaharlarida va viloyat markazlarida 0,06 gektardan, qolgan hududlarda 0,12 gektardan ko‘p bo‘lmagan o‘lchamda belgilanadi.

Agar o‘zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkasi yuqorida qayd etilgan hajmlardan ortiqcha bo‘lgan taqdirda, belgilangan hajmdagi yer uchastkasiga bo‘lgan ijara huquqi e’tirof etilgan holda qolgan ortiqcha yer uchastkasi mazkur shaxsga dehqon xo‘jaligi yoki tomorqa xo‘jaligi yuritish uchun rasmiylashtirib berilishi nazarda tutilgan.

Qonun bilan huquqlarni e’tirof equyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:

dastlab Kadastr agentligi avtomatlashtirilgan axborot tizimiga barcha yerlar bo‘yicha 6 xil turdagi birlamchi ma’lumotlarni kiritadi;

vakolatli tashkilotlar (hokimlik, qurilish, ekologiya, suv, soliq, “O‘zbekkosmos” agentligi va boshqalar) ikki oy muddatda har bir yer uchastkasi bo‘yicha o‘z vakolatidagi ma’lumotlarni tizimga biriktiradi;

avtomatlashtirilgan axborot tizimida to‘liq shakllantirilgan elektron yig‘majild ma’lumotlari tegishli fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlari binolarining e’lonlar uchun burchaklarida, Kadastr agentligining rasmiy veb-saytida hamda boshqa axborot manbalarida jamoatchilikka e’lon qilinadi, ushbu ma’lumotlar ustidan manfaatdor jismoniy va yuridik shaxslar vakolatli tashkilotlarga bir oy ichida shikoyat qilishi mumkin;

to‘plangan barcha hujjatlarning to‘liqligi va qonuniyligi tizim orqali Adliya vazirligining tegishli hududiy bo‘linmalari tomonidan ikki oy ichida o‘rganib chiqiladi;

adliya organlari tomonidan ijobiy xulosaga kelingan taqdirda fuqarolarga Kadastr agentligi tomonidan bir martalik to‘lovni yigirma ish kuni ichida to‘lash to‘g‘risida SMS-xabarnoma yuboriladi, to‘lov o‘z vaqtida to‘lanmagan taqdirda ish to‘xtatib turiladi;

to‘lov to‘langan taqdirda, elektron yig‘majild, ma’lumotlar va hujjatlar ijobiy xulosalar bilan birga Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesiga, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar Kengashlariga navbatdagi sessiyada (majlisda) ko‘rib chiqish uchun axborot tizimi orqali yuboriladi, hujjatlar kengashlar tomonidan uch oy ichida sessiyalarda (majlislarda) muhokama qilinadi. Shundan so‘ng, yer uchastkasiga bo‘lgan ijara huquqi hamda unda qurilgan binolar va inshootlarga bo‘lgan mulk huquqi kengash qarori bilan e’tirof etiladi.

Bunda ijara muddati yer qonunchiligiga muvofiq yakka tartibdagi uy-joylar egallagan yer uchastkalari uchun 99 yil, boshqa yer uchastkalari uchun 49 yil etib belgilanadi.

Qonun 2028-yil 1-yanvarga qadar amal qiladi.

“Mazkur qonun – xalqimiz kutayotgan qonunlardan biri. Haqiqatdan ham o‘zboshimchalik bilan egallab olingan yerlar hamda ularda qurilgan bino-nshootlarga mulk huquqini e’tirof etish bo‘yicha oxirgi yillarda e’lon qilingan “aksiya”lar prezidentimizning irodasi bilan inson manfaatlari yo‘lida amalga oshirib kelinmoqda.

Bu boradagi ishlarning alohida, yaxlit qonun bilan tartibga solinishi sifat va samaradorlikka xizmat qiladi.

O‘zboshimchalik bilan egallab olingan yerlar va binolarga bo‘lgan huquqlarni e’tirof etishda nogironligi bo‘lganlarga, kam ta’minlanganlarga yengilliklar nazarda tutilgani juda muhim. Ayni paytda shuni ham alohida aytish kerakki, qonun mazmun-mohiyati, tuzilishi va boshqa xususiyatlariga ko‘ra kishidan bir qadar sinchkovlikni talab qiladi. Qolaversa ushbu qonun shahar aholisi uchun ham, uzoq tuman, qishloq, ovul aholisi uchun ham birdek muhim va dolzarb.

Shuxrat Abbasov,

Buxoro viloyat sudi sudyasi

Oybek Shomurodov,

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Buxoro tumanlararo sudi sudyasi

Fuqarolarning murojaat qilish huquqining konstitutsiyaviy asoslarini kengaytirilishi

Konstitutsiyaning yangi tahririda bosh masala sanalgan inson huquq va erkinliklarini yanada kengaytirish, mavjudlarini mazmunan boyitish, huquq va erkinliklarning konstitutsiyaviy kafolatlari, davlat mas’uliyatining kuchaytirilganligi fuqarolarning murojaat qilish huquqi misolida ko‘rsatilgan.

Konstitutsiyani yangilash va yangi tahrirda qabul qilishning bosh maqsadi unda inson huquqlarini ko‘paytirish, yangi huquqlarni mustahkamlash, mavjud huquqlarni mazmunan boyitish, inson huquqlari kafolatlarini va bu borada davlatning mas’uliyatini kuchaytirish edi. Avvalgi Konstitutsiyaning “Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari” bo‘limida 35 ta modda bo‘lgan bo‘lsa, yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning shu bo‘limi 46 ta moddadan iborat bo‘ldi. Shuningdek, moddalardagi normalar miqdori ham bir necha marta ko‘paytirildi.

Yangi Konstitutsiyaning 20-moddasi uchinchi qismidagi “Insonning huquq va erkinliklari qonunlarning, davlat organlari, fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari, ularning mansabdor shaxslari faoliyatining mohiyati va mazmunini belgilaydi – degan qoida, to‘rtinchi banddagi “Davlat organlari tomonidan insonga nisbatan qo‘llaniladigan huquqiy ta’sir choralari mutanosiblik prinsipiga asoslanishi va qonunlarda nazarda tutilgan maqsadlarga erishish uchun yetarli bo‘lishi kerak”, shu moddaning oxirgi bandidagi “Inson bilan davlat organlarining o‘zaro munosabatlarida yuzaga keladigan qonunchilikdagi barcha ziddiyatlar va noaniqliklar inson foydasiga talqin etiladi” – degan normalar mutlaqo yangi konstitutsiyaviy norma bo‘lib, birinchidan, inson huquq va erkinliklari bevosita hech qanday qo‘shimcha ko‘rsatmasiz amal qilishini, ikkinchidan, inson huquq va erkinliklari qonunlar, davlat organlari va o‘zini – o‘zi boshqarish organlari, ularning mansabdor shaxslarning faoliyati mazmun-mohiyatini belgilaydi. Bu – ular uchun fuqarolarning huquq va erkinliklari ustuvor masala ekanligi va ularning faoliyatiga inson huquq va erkinliklariga munosabatiga qarab baho beriladi, degani.

Davlat organlari va insonlar munosabatida inson manfaati ustuvorligi belgilangan.

Konstitutsiyaning inson huquq va erkinliklariga taalluqli ko‘plab moddalarida shu huquqni ta’minlash, rag‘batlantirish, sharoit yaratish mas’uliyati to‘g‘ridan – to‘g‘ri ko‘rsatib qo‘yilgan. Bu davlatning inson oldida mas’uliyati kuchli belgilanganligini ko‘rsatadi. Bular Konstitutsiyaning 54-moddasida mustahkamlangan “Insonning huquq va erkinliklarini ta’minlash davlatning oliy maqsadidir” degan tamoyildan kelib chiqadi.

Bevosita insonning murojaat qilish huquqi yangi tahrirdagi Konstitutsiyada hal qilinganligi haqida to‘xtaladigan bo‘lsak, uchta narsaga e’tibor qaratish zarur. Birinchidan, bunday huquqlarning kengayganligi, ikkinchidan kafolatlarning kuchaytirilganligi, uchinchidan murojaat qilinuvchi organlar soni ko‘payganligi.

Konstitutsiyaning 55-moddasida shunday bir yangi norma belgilandiki, unga asosan “Har kim O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligiga va xalqaro shartnomalariga muvofiq, agar davlatning huquqiy himoyaga doir barcha ichki vositalaridan foydalanib bo‘lingan bo‘lsa, insonning huquq va erkinliklarini himoya qiluvchi xalqaro organlarga murojaat etishga haqli”. Bu faqat huquq emas, har qanday huquq va erkinlikning kuchli kafolatidir. Bu bilan O‘zbekiston fuqarolarning huquqlari nafaqat milliy institutlar orqali himoya qilinishi belgilangan. Bu tartibning o‘rnatilishi davlat va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarning mas’uliyatini kuchaytiradi, davlatimizning inson huquqlariga qanday munosabatda ekanligiga to‘g‘ri baho berish imkoniyatini vujudga keltiradi. Bunda xalqaro tashkilotlarga murojaat qilish uchun asosiy shart – fuqaro davlatning huquqiy himoyaga doir barcha ichki vositalaridan foydalanib bo‘lgan bo‘lishi va bu haqda tegishli hujjatlari bo‘lishi kerak..

Shu moddaning oxirgi qismida belgilangan “Har kim davlat organlarining yoxud ular mansabdor shaxslarining qonunga xilof qarorlari, harakatlari yoki harakatsizligi tufayli yetkazilgan zararning o‘rni davlat tomonidan qoplanishi huquqiga egaligi” borasidagi me’yor ham davlat organlari, mansabdor shaxslarning har qanday murojaatga jiddiy yondashuvini keltirib chiqaradi.

Konstitutsiyaning 98-moddasida, O‘zbekiston Respublikasining saylov huquqiga ega bo‘lgan, yuz ming nafardan kam bo‘lmagan
fuqarolari qonunchilik takliflarini qonunchilik tashabbusi tartibida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga kiritishga haqli ekanligi belgilandi. Bu fuqarolarga katta ishonch va imkoniyatdir. Avval fuqarolar tayyorlab e’lon qilingan qonunlarga o‘zlarining e’tirozi, takliflarini berish orqali murojaat huquqini amalga oshirsa, endi o‘zlari bu masalada tashabbusga ega bo‘lmoqda. Murojaat qilish huquqi esa kengaymoqda. Albatta bu huquqdan foydalanish uchun fuqarolarning ongi, bilimi yuqori darajada bo‘lishi kerak. Bu huquqdan ayrim guruhlar ma’lum bir sohalarni rivojlantirishda foydalanishi mumkin. Masalan, tadbirkorlar, tibbiyot xodimlari o‘z muammolarini hal qilishga harakat qilishi mumkin.

Fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlariga alohida e’tibor berilib, mavqei ancha ko‘tarildi. Konstitutsiyaning 21-bobi “Mahalliy davlat hokimiyati asoslari. Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari deb nomlandi. Bu fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarining davlat hokimiyatidan holi, mustaqilligini konstitutsiya asosda belgilanishidir. Ularning faoliyatiga taalluqli 127-moddaning normalari avvalgi Konstitutsiya normalaridan ikki marta ko‘paytirildi. Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari avvali Konstitutsiyada ikkita moddada tilga olingan bo‘lsa, yangi tahrirdagi Konstitutsiyada bir necha moddalarda qayd qilindi.

Eng muhimi, Konstitutsiyaning 40-moddasida fuqarolar murojaat bilan chiqadigan organlar qatoriga fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari ham qo‘shildi. Ular davlat organlari bilan birga murojaatlarni ko‘rib hal qiluvchi organ sifatida e’tirof etildi.

Bu juda to‘g‘ri bo‘ldi. Chunki asosiy muammolar mahallarda bo‘lib, u yerdagi organ fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlaridir. Konstitutsiyaning 69-moddasida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari fuqarolik jamiyati institutlari tizimiga kiritildi, bu ularning maqomini yuqorilaganligini ko‘rsatadi.

Yangi Konstitutsiyada inson huquqlari kengaydi. Yangi moddalar va normalar belgilandi, murojaat qilish huquqining kafolatlari kuchaydi. Murojaat qilinuvchi organlar soni ko‘paytirildi. Xalqaro tashkilotlarga murojaat qilish huquqi o‘rnatildi. Davlatni huquq va erkinliklarni ta’minlashdagi mas’uliyati kuchaydi.

Aziz Sharipov,

Buxoro viloyat sudi sudyasi

Fayzullo Kadirov,

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Buxoro tumanlararo sudi sudyasi

Hadya shartnomasi taraflarining javobgarligini huquqiy tartibga solish

Hadya shartnomasiga muvofiq bir taraf (hadya qiluvchi) boshqa taraf (hadya oluvchi)ga ashyoni tekinga mulk qilib beradi yoki berish majburiyatini oladi yoxud unga o‘ziga yoki uchinchi shaxsga nisbatan mulk huquqi (talabi)ni beradi yo berish majburiyatini oladi, yoxud uni o‘zi yoki uchinchi shaxs oldidagi mulkiy majburiyatdan ozod qiladi yoinki ozod qilish majburiyatini oladi.

Ashyo yoki huquq muqobil berilganida yo bo‘lmasa, muqobil majburiyat mavjud bo‘lganida shartnoma hadya deb tan olinmaydi. Bunday shartnomaga nisbatan ushbu Kodeks 124-moddasining ikkinchi qismi qoidalari qo‘llanadi.

Biron-bir shaxsga ashyoni yoki mulk huquqini tekinga berishni yoki biron-bir shaxsni mulkiy majburiyatdan ozod etishni va’da qilish (hadya etishni va’da qilish), agar va’da tegishli shaklda berilgan bo‘lsa va kelajakda aniq shaxsga ashyo yoki mulkiy huquqni tekinga berish yoki uni mulkiy majburiyatdan ozod qilish maqsadi aniq ko‘rinib turgan bo‘lsa, hadya shartnomasi deb tan olinadi.

Ashyo, mulk huquqi yoki mulkiy majburiyatdan ozod qilish shaklida hadya narsasini aniq ko‘rsatmasdan o‘zining mol-mulkini yoki mol-mulkning bir qismini hadya etishni va’da qilish o‘z-o‘zidan haqiqiy emas.

Hadyani hadya oluvchiga hadya qiluvchining vafotidan keyin topshirishni nazarda tutuvchi shartnoma o‘z-o‘zidan haqiqiy emas. Bunday hadyaga nisbatan ushbu Kodeksning vorislik to‘g‘risidagi qoidalari qo‘llanadi.

Hadya oluvchi o‘ziga hadya topshirilgunga qadar istagan vaqtida uni rad etishga haqli. Bunday holda hadya shartnomasi bekor qilingan hisoblanadi.

Agar hadya shartnomasi yozma shaklda tuzilgan bo‘lsa, hadyani rad etish ham yozma shaklda amalga oshirilishi kerak. Agar hadya shartnomasi ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lsa, hadyani qabul qilishni rad etish ham davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi lozim.

Agar hadya shartnomasi yozma shaklda tuzilgan bo‘lsa, hadya qiluvchi hadya oluvchidan hadyani olishni rad etishi oqibatida yetkazilgan haqiqiy zararni qoplashni talab qilishga haqli.

Hadya qilish, ayni paytda hadyani hadya oluvchiga topshirish og‘zaki amalga oshirilishi mumkin, ushbu moddaning uchinchi va beshinchi qismlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.

Hadyani topshirish uni taqdim qilish, ramziy topshirish (kalit va hokazolarni taqdim qilish) yoki huquqni belgilaydigan hujjatlarni taqdim etish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

Ko‘char mulkni hadya qilish shartnomasi:

hadya qiluvchi yuridik shaxs bo‘lganida;

fuqarolar o‘rtasida bazaviy hisoblash miqdorining o‘n baravaridan ortiq summaga shartnoma tuzilayotganda;

shartnomada kelajakda hadya etish va’da qilingan hollarda oddiy yozma shaklda tuzilishi lozim.

Ushbu moddaning uchinchi qismida nazarda tutilgan hollarda og‘zaki tuzilgan hadya shartnomasi o‘z-o‘zidan haqiqiy emas.

Ko‘chmas mulkni hadya qilish shartnomasi notarial tasdiqlanishi va davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi lozim.

Qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan avtomototransport vositalarini hadya qilish shartnomasi notarial tasdiqlangan bo‘lishi kerak.

Yuridik shaxs xo‘jalik yuritish yoki operativ boshqarish huquqi asosida o‘ziga qarashli bo‘lgan ashyoni, agar qonunda boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, mulkdorning roziligi bilan hadya etishga haqli. Bu cheklash qiymati katta bo‘lmagan odatdagi sovg‘alarga taalluqli emas.

Umumiy birgalikdagi mulkni hadya qilishga ushbu Kodeksning 225-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga amal qilgan holda umumiy birgalikdagi mulkning barcha ishtirokchilari roziligi bilan yo‘l qo‘yiladi.

Hadya qiluvchiga tegishli uchinchi shaxsdan talab qilish huquqini hadya qilish ushbu Kodeks 313-317, 319 va 320-moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga rioya etgan holda amalga oshiriladi.

Ijara huquqini yoki boshqalarning ashyosiga o‘zgacha huquqni uning mulkdorining yoki unga nisbatan xo‘jalik yuritish yoxud operativ boshqarish huquqiga ega bo‘lgan shaxsning roziligisiz hadya qilishga, agar bunday huquqqa asos bo‘lgan qonunda yoki shartnomada uni mazkur shaxslar roziligisiz boshqa shaxslarga berish taqiqlanmagan bo‘lsa, yo‘l qo‘yiladi.

Hadya olayotgan shaxs o‘rniga uning uchinchi shaxs oldidagi majburiyatini bajarish yo‘li bilan hadya qilish ushbu Kodeks 241-moddasining birinchi va ikkinchi qismlarida nazarda tutilgan qoidalarga rioya etgan holda amalga oshiriladi.

Hadya oluvchining uchinchi shaxsdan qarzini hadya qiluvchining o‘ziga olishi yo‘li bilan hadya qilish ushbu Kodeks 322-moddasining birinchi va ikkinchi qismlarida nazarda tutilgan qoidalarga rioya etgan holda amalga oshiriladi.

Hadya oluvchining nomi va hadya narsasi ko‘rsatilmagan hadyani vakil tomonidan amalga oshirish ishonchnomasi o‘z-o‘zidan haqiqiy emas.

Agar shartnoma tuzilgandan so‘ng hadya qiluvchining moddiy ahvoli jiddiy yomonlashgan bo‘lsa, u kelajakda hadya oluvchiga ashyoni yoki mulk huquqini berish yo bo‘lmasa, uni mulkiy majburiyatdan ozod etish va’da qilingan shartnomani bajarishdan bosh tortishga haqli.

Ushbu Kodeks 507-moddasining birinchi qismida nazarda tutilgan asoslarda hadya qiluvchi kelajakda hadya oluvchiga ashyoni yoki mulk huquqini berish yo bo‘lmasa, uni mulkiy majburiyatdan ozod etish va’da qilingan shartnomani bajarishdan bosh tortishga haqli.

Ushbu modda da nazarda tutilgan asoslarda hadya qiluvchining hadya shartnomasini bajarishdan bosh tortishi hadya oluvchiga zararni qoplashni talab qilish huquqini bermaydi.

Hadya oluvchi hadya qiluvchining, uning oila a’zolari yoki yaqin qarindoshlarining hayoti yoki sog‘lig‘iga qarshi ataylab jinoyat sodir qilgan hollarda hadyani bekor qilishga sud tartibida yo‘l qo‘yiladi.

Hadya oluvchi hadya qiluvchini qasddan o‘ldirgan taqdirda hadya qiluvchining vorislari sudda hadyani bekor qilishni talab etish huquqiga ega.

Agar hadya oluvchining hadya qiluvchi uchun katta nomulkiy qiymatga ega bo‘lgan hadya buyumga nisbatan muomalasi uning butunlay yo‘q bo‘lib ketishi xavfini solsa, hadya qiluvchi hadya bekor etilishini sud tartibida talab qilishga haqli.

Manfaatdor shaxsning talabiga binoan sud yakka tadbirkor yoki yuridik shaxsning bankrotlik to‘g‘risidagi qonun hujjatlari qoidalarini buzib, bankrot deb e’lon qilinishidan oldingi bir yil ichida tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq mablag‘lar hisobidan qilgan hadyasini bekor qilishi mumkin.

Hadya shartnomasida hadya oluvchi hadya qiluvchidan oldin vafot etgan taqdirda hadya qiluvchining hadyani bekor qilish huquqi shart qilib qo‘yilishi mumkin.

Hadya bekor qilingan taqdirda hadya oluvchi hadya qilingan ashyoni, agar u hadya bekor qilingan paytda asl holatda saqlanib qolgan bo‘lsa, qaytarishi lozim.

Hadya shartnomasini bajarishdan bosh tortish va hadyani bekor qilish to‘g‘risidagi qoidalar og‘zaki tuzilgan hadya shartnomalariga nisbatan qo‘llanmaydi.

Hadya qilingan ashyodagi kamchiliklar tufayli hadya oluvchining hayoti, sog‘lig‘i yoki mol-mulkiga yetkazilgan zarar, agar bu kamchiliklar ashyo hadya oluvchiga topshirilgunga qadar paydo bo‘lgani aniq ko‘rinib turgan kamchiliklar jumlasiga kirmasligi va hadya qiluvchi bu haqda bilgan bo‘lsa-da, hadya oluvchini ogohlantirmaganligi isbot qilingan bo‘lsa, ushbu Kodeks 57-bobida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq hadya qiluvchi tomonidan qoplanishi lozim.

Agar hadya shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, hadya shartnomasiga muvofiq hadya va’da qilingan hadya oluvchining huquqlari uning merosxo‘rlariga (huquqiy vorislariga) o‘tmaydi.

Agar hadya shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, hadya shartnomasiga muvofiq hadya berishni va’da qilgan shaxsning majburiyatlari uning merosxo‘rlariga (huquqiy vorislariga) o‘tadi.

Umumfoydali maqsadlarda qilingan hadya xayr-ehson hisoblanadi.

Xayr-ehson fuqarolarga, davolash, tarbiya, ijtimoiy himoya muassasalariga va shunga o‘xshash boshqa muassasalarga, xayriya, ilmiy va o‘quv muassasalariga, fondlarga, muzeylar va boshqa madaniyat muassasalariga, jamoat birlashmalari va diniy tashkilotlarga, shuningdek davlatga va boshqa fuqarolik huquqi subyektlariga qilinishi mumkin.

Xayr-ehsonni qabul qilishga biror kimsaning ruxsati yoki roziligi talab qilinmaydi.

Xayr-ehson qiluvchi mol-mulkni fuqaroga xayr-ehson qilganida bu mol-mulkdan ma’lum bir maqsadda foydalanishni shart qilib qo‘yishi lozim, yuridik shaxslarga xayr-ehson qilganda esa bu shartni qo‘yishi mumkin. Bunday shart bo‘lmaganida mol-mulkni fuqaroga xayr-ehson qilish oddiy hadya deb hisoblanadi, qolgan hollarda esa xayr-ehson qilingan mol-mulkdan hadya oluvchi uning vazifasiga muvofiq foydalanadi.

Aniq maqsadda foydalanishga mo‘ljallangan xayr-ehsonni qabul qilib olayotgan yuridik shaxs xayr-ehson qilingan mulkdan foydalanish bo‘yicha amalga oshirilgan operatsiyalarning alohida ro‘yxatini yuritishi lozim.

Agar xayr-ehson qilingan mulkdan xayr-ehson qiluvchi ko‘rsatgan maqsadda foydalanish vaziyat o‘zgarganligi tufayli mumkin bo‘lmay qolsa, mulkdan boshqa maqsadda faqat xayr-ehson qiluvchining roziligi bilan, mol-mulkni xayr-ehson qilgan fuqaro vafot etgan bo‘lsa yoki mulkni xayr-ehson qilgan yuridik shaxs qayta tashkil etilgan yoxud tugatilgan bo‘lsa –– sud qaroriga muvofiq foydalanish mumkin.

Xayr-ehson qilingan mulkdan xayr-ehson qiluvchi ko‘rsatgan maqsadga zid holda foydalanish yoki ushbu maqsadni mazkur modda oltinchi qismining qoidalarini buzgan holda o‘zgartirish xayr-ehson qiluvchiga, uning merosxo‘rlariga yoki boshqa huquqiy vorisiga xayr-ehsonni bekor qilishni talab qilish huquqini beradi.

Ilxom Djurayev,

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Qorako‘l tumanlararo sudi raisi

Aziz Safarov, Fuqarolik ishlari bo‘yicha Qorako‘l tumanlararo sudi sudy

СОХТА ДЎСТЛИК ЁКИ УЛФАТЛАР

Фуқаро Саид Тўхтаев ва Ҳамроҳ Йўлдошев (исм-шарифлари ўзгартирилган)лар иш баҳонасида танишишди. Халқимизда шундай мақол бор «Дўст танлашда адашма» ёки «Дўст бошқа, улфат бошқа».

Афсуски, юқорида номлари келтирилган шахсларнинг «дўстлигига» ичкилик нуқта қўйди.

Даставвал, икки улфат спиртли ичимлик олиб келиб, ширингуфторлик қилишди. Сўнгра бу улфатчилик ўзаро оғзаки жангга, кейинчалик эса мушт кўтаришгача олиб борди.

Айбдор С.Тўхтаев ҳамроҳининг бош ва жағ қисмига мушт тушириб, қаттиқ жароҳатлади. Арзимаган айтишувдан келиб чиққан жанжал оқибатида тан жароҳати олган Ҳамроҳ Йўлдошевнинг оғир аҳволда эканлигини била туриб, унга ёрдам бермай унинг ўзини якка қолдириб кетди. Ички ишлар ходимларининг аралашуви туфайли жабрланувчига ёрдам кўрсатилди ва ножўя хатти-ҳаракатлари ҳуқуқий кўриб чиқиш учун жиноят ишлари бўйича Когон тумани судига юборилди.

Когон тумани судининг 2025 йил 28 май кунидаги суд ишида ушбу жиноий иш адолатли кўриб чиқилди ва қонуний ҳукм чиқарилди.

Эҳ аттанг! Дўстлик агар чиндан бўлганида эди, бу жиноят содир этилмасди. Халқимиз «Ўзимдан чиққан балога, қайга борай давога» деб айтгани жуда ўринли. Энди бу улфатлар даъво истаб судда юзлашишди.

Унутманг! Учраган ҳар ким ҳам дўст бўлавермайди!

ФЕРУЗ ШАРАПОВ

Бухоро вилоят судининг бош консултанти

ҚОСИМ ХОЛОВ

Жиноят ишлари бўйича Когон тумани суди раиси

Иқтисодий судларда ишончнома асосида иш юритиш ва унга қўйиладиган талаблар

Судда юридик шахсларнинг ишларини уларнинг қонунчиликда ёки таъсис ҳужжатларида берилган ваколатлар доирасида ҳаракат қиладиган органлари ва (ёки) вакиллари юритади.

Фуқаролар ўз ишларини судда шахсан ўзлари ва (ёки) вакиллари орқали юритишга ҳақлидир. Фуқаронинг ишда шахсан иштирок этиши уни иш бўйича вакилга эга бўлиш ҳуқуқидан маҳрум қилмайди.

Муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини судда уларнинг қонуний вакиллари (ота-оналари, уларни фарзандликка олганлар, васийлар ёки ҳомийлар) ҳимоя қилади. Қонуний вакиллар судда иш юритишни ўзлари танлаган вакилга топшириши мумкин.

Бир шахс (ишонч билдирувчи) томонидан иккинчи шахсга (ишончли вакилга) учинчи шахслар олдида вакиллик қилиш учун берилган ёзма ваколат ишончнома ҳисобланади. Ишончли вакил ўзига ишончнома билан берилган ваколатлар доирасида иш олиб боради.

Юридик шахс номидан, шунингдек юридик шахсга ҳам ишончнома фақат юридик шахснинг уставида (низомида) кўрсатилган фаолият мақсадларига зид бўлмаган битимларни тузиш учунгина берилиши мумкин.

Ишончнома оддий ёзма шаклда ёки нотариал шаклда расмийлаштирилади.

Агар қонунда бу бевосита назарда тутилмаган бўлса, қуйидагилар шартнома бўйича (ихтиёрий) вакиллар бўлиши мумкин:

1) адвокатлар;

2) юридик шахсларнинг ходимлари — шу юридик шахсларнинг ишлари бўйича;

3) нотижорат ташкилотларининг ваколатли вакиллари — шу ташкилотлар аъзоларининг ишлари бўйича;

4) қонунда бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш ҳуқуқи берилган нотижорат ташкилотларининг ваколатли вакиллари;

5) биргаликдаги процессуал иштирокчилардан бири бошқа биргаликдаги иштирокчиларнинг топшириғи бўйича;

6) ишда иштирок этувчи шахсларнинг илтимосига биноан суд томонидан рухсат берилган бошқа шахслар.

Судда вакил сифатида ишларни юритиш бўйича профессионал фаолият билан фақат адвокатлар шуғулланиши мумкин.

Вакилнинг судда иш юритишга доир ваколатлари қонунга мувофиқ берилган ва расмийлаштирилган ишончномада кўрсатилган бўлиши керак.

Юридик шахс номидан берилган ишончнома унинг раҳбари ёки таъсис ҳужжатларида шундай ваколат берилган бошқа шахс томонидан имзоланган ва ушбу юридик шахснинг муҳри билан (муҳр мавжуд бўлганда) тасдиқланган бўлиши керак.

Юридик шахсларнинг ходимлари шу юридик шахсларнинг ишлари бўйича вакил сифатида иқтисодий судларда қатнашганда уларга берилган белгиланган тартибда расмийлаштирилган ишончномага шу корхонада ходим сифатида ишлаётганлигини тасдиқловчи буйруқдан кўчирма ёки меҳнат шартномаси нусхаси, хизмат гувоҳномасини нусхасини тақдим этади.

Адвокатнинг ваколатлари қонунчиликда белгиланган тартибда тасдиқланади, яъни адвокатга иш юритиш учун берилган ордерга асосан қатнашади. Адвокатлик ордери адвокатга “Адвокатура тўғрисида”ги қонун ва адвокатлик фаолиятига доир бошқа қонунлар доирасида берилган ваколатларни амалга ошириш ҳуқуқини беради. Ордер адвокатга ҳуқуқий ёрдам сўраб мурожаат қилган шахснинг манфаатларини ғимоя қилиш ҳуқуқини беради, бироқ у ишончноманинг ўрнини босмайди. Ҳамда адвокатга ИПК 63- моддасида махсус назарда тутилган процессуал ҳаракатларни амалга ошириш ҳуқуқини бермайди. Адвокат иқтисодий судга даъво аризасини имзолаш, даъво қўзғатиш, суд ҳужжатлари устидан шикоят бериш, апелляция, кассация шикоятларини имзолаш, келишув битими тузиш, даъводан воз кечиш, апелляция шикоятини қайтариш ундан воз кечиш ҳақида аризалар бериш каби ҳуқуқларни амалга ошириш учун унга ишонч билдирувчи томонидан берилган ишончномада бундай ҳуқуқларни амалга ошириш ваколати берилган бўлиши керак.

Шартнома бўйича вакил сифатида ҳаракат қилувчи шахс (бундан адвокат мустасно) ишончномадан ташқари судга шартнома бўйича вакил мақомини тасдиқловчи ҳужжатни тақдим этади.

Судда иш юритиш ваколатлари вакилга уни вакил қилган шахс номидан барча процессуал ҳаракатларни амалга ошириш ҳуқуқини беради, бундан даъво аризасини имзолаш, ишни ҳакамлик судига топшириш, даъво талабларидан қисман ёки бутунлай воз кечиш ва даъвони тан олиш, даъво предметини ёки асосини ўзгартириш, келишув битимини тузиш, ваколатларни бошқа шахсга топшириш (ишониб топшириш), суд ҳужжати устидан шикоят қилиш, қонуний кучга кирган суд ҳужжатини янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўриб чиқиш тўғрисидаги аризани имзолаш, суд ҳужжатининг мажбурий ижро этилишини талаб қилиш, ундирилган мол-мулкни ёки пулни олиш мустасно. Вакилнинг ушбу моддада кўрсатилган ҳаракатларнинг ҳар бирини амалга оширишга бўлган ваколатлари у қайси шахс томонидан вакил қилинаётган бўлса, ўша шахс берган ишончномада махсус назарда тутилган бўлиши керак. ( ИПК 63-моддаси)

Кимлар судда вакил бўла олмайдилар?

Тўла муомала лаёқатига эга бўлмаган ёхуд васийлик ёки ҳомийлик остидаги шахслар судда вакил бўла олмайди.

Судьялар, терговчилар, суриштирувчилар, прокурорлар ва суд девони ходимлари судда вакил бўла олмайди. Мазкур шахслар суд процессида тегишли судларнинг, прокуратура органларининг вакили сифатида ёки қонуний вакил сифатида иштирок этаётган ҳолларга нисбатан ушбу қоида татбиқ этилмайди.

Медиация тартиб таомилини амалга ошириш чоғида айни шу низо билан боғлиқ ҳолда медиатор сифатида иштирок этган шахслар вакил бўлиши мумкин эмас, бундан қонунчиликда назарда тутилган ва медиаторнинг иштироки юзасидан ўзаро розилик бўлган ҳоллар мустасно.

Ишончнома кўпи билан уч йил муддатга берилиши мумкин. Агар ишончномада муддат кўрсатилган бўлмаса, у берилган кундан бошлаб бир йил мобайнида ўз кучини сақлайди. Берилган куни кўрсатилмаган ишончнома ҳақиқий эмас. Нотариус томонидан тасдиқланиб, Ўзбекистон Республикасидан ташқарида ҳаракатларни амалга оширишга мўлжалланган, амал қилиш муддати кўрсатилмаган ишончнома уни берган шахс томонидан бекор қилингунича ўз кучини сақлайди.

Иқтисодий судга ишончнома тақдим этилганда судлар ишончноманинг тегишли тартибда расмийлаштирилганлигини, унда амалга оширилаётган процессуал харакатлар махсус назарда тутилган бўлса, шундай ҳуқуқ берилганлигига, ишончнома амал қилиш муддати тугаган ёки йўқлигига эътибор беришлари шарт. Суд ишда иштирок этувчи шахсларнинг ва улар вакилларининг ваколатларини текшириши шарт.

Суд ишда иштирок этувчи шахсларнинг ва улар вакилларининг ваколатларини тан олиш ва уларнинг суд мажлисида иштирок этишига рухсат бериш тўғрисидаги масалани мазкур шахслар судга тақдим этган ҳужжатларни текшириш асосида ҳал этади. Мазкур шахсларнинг ваколатларини тасдиқловчи ҳужжатлар тўғрисидаги маълумотлар суд мажлиси баённомасига киритилади, зарур бўлганда эса уларнинг кўчирма нусхалари ишга қўшиб қўйилади.

Ишда иштирок этувчи шахс, унинг вакили ўз ваколатларини тасдиқлаш учун зарур ҳужжатларни тақдим этмаган ёки қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ бўлмаган ҳужжатларни тақдим этган тақдирда суд тегишли шахснинг ишда иштирок этишга оид ваколатларини тан олишни рад этади, бу ҳақда суд мажлиси баённомасида кўрсатилади.

Вакилга берилган ишончномада даъво аризасини имзолаш ёки суд ҳужжати устидан шикоят бериш, шикоятни имзолаш ҳуқуқи берилмаган бўлиб, бу шахс томонидан имзоланган тақдирда даъво аризасини , шикоятни қайтариш учун асос бўлади.

Бухоро вилоят суди судьяси М.Кодирова

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАНИНГ ЯНГИ ТАҲРИРДАГИ КОНСТИТУЦИЯСИДА ШАХСИЙ ҲУҚУҚ ВА ЭРКИНЛИКЛАР

Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирдаги Конституцияси
2023 йил 30 апрель куни ўтказилган Ўзбекистон Республикаси референдумида умумхалқ овоз бериш орқали қабул қилинди.

Мазкур Конституциянинг 7-боби шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар деб номланади. Янги таҳрирдаги Конституцияда шахсий ҳуқуқлар анча кенгайтирилди. Илгари бошқа қонун нормаларида қайд этилган айрим қоидалар конституцияги киритилиб, шахсий ҳуқуқлар конуституция билан кафолатланди.

Шахсий ҳуқуқлар қўйидагилардан иборат:

1.Яшаш ҳуқуқи

[ОКОЗ:

Яшаш ҳуқуқи ҳар бир инсоннинг ажралмас ҳуқуқидир ва у қонун билан муҳофаза қилинади. Инсон ҳаётига суиқасд қилиш энг оғир жиноятдир. Ўзбекистон Республикасида ўлим жазоси тақиқланади. (25- модда)

2. Инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати дахлсизлиги ҳуқуқи

[ОКОЗ:

1.01.00.00.00 Конституциявий тузум / 01.06.00.00 Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари / 01.06.02.00 Асосий (Конституциявий) шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар / 01.06.02.02 Эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқи]

Инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати дахлсиздир. Ҳеч нарса уларни камситиш учун асос бўлиши мумкин эмас. [ОКОЗ:

1.01.00.00.00 Конституциявий тузум / 01.06.00.00 Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари / 01.06.02.00 Асосий (Конституциявий) шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар / 01.06.02.03 Фуқаронинг шаъни ва обрўсига тажовузлардан, унинг шахсий ҳаётига аралашишдан ҳимояланиш, турар жой дахлсизлиги ҳуқуқи]

Ҳеч ким қийноққа солиниши, зўравонликка, бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки инсон қадр-қимматини камситувчи муомалага ёхуд жазога дучор этилиши мумкин эмас. [ОКОЗ:

Ҳеч кимда унинг розилигисиз тиббий ва илмий тажрибалар ўтказилиши мумкин эмас.
(26-модда)

3.Эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқи

[ОКОЗ:

Ҳар ким эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқига эга. Ҳеч ким қонунга асосланмаган ҳолда ҳибсга олиниши, ушлаб турилиши, қамоққа олиниши, қамоқда сақланиши ёки унинг озодлиги бошқача тарзда чекланиши мумкин эмас.[ОКОЗ:

1.16.00.00.00 Хавфсизлик ва ҳуқуқ тартибот муҳофазаси / 16.13.00.00 Жиноят-ижроия қонунчилиги / 16.13.02.00 Судланганлар ва қамоқдаги шахсларнинг ҳуқуқий ҳолати]

Ҳибсга олишга, қамоққа олишга ва қамоқда сақлашга фақат суднинг қарорига кўра йўл қўйилади. Шахс суднинг қарорисиз қирқ саккиз соатдан ортиқ муддат ушлаб турилиши мумкин эмас.

Шахсни ушлаш чоғида унга тушунарли тилда унинг ҳуқуқлари ва ушлаб турилиши асослари тушунтирилиши шарт.

4. Айбсизлик презумпцияси

[ОКОЗ:

1.16.00.00.00 Хавфсизлик ва ҳуқуқ тартибот муҳофазаси / 16.12.00.00 Жиноят-процессуал қонунчилиги / 16.12.03.00 Далиллар ва исбот қилиниши лозим бўлган ҳолатлар]

Жиноят содир этганликда айбланаётган шахс унинг айби қонунда назарда тутилган тартибда ошкора суд муҳокамаси йўли билан исботланмагунча ва суднинг қонуний кучга кирган ҳукми билан аниқланмагунча айбсиз деб ҳисобланади. Айбланувчига ўзини ҳимоя қилиш учун барча имкониятлар таъминланади.[ОКОЗ:

1.01.00.00.00 Конституциявий тузум / 01.06.00.00 Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари / 01.06.05.00 Ҳуқуқ ва эркинликнинг кафолати ва ҳимояси. Омбудсман]

Айбдорликка оид барча шубҳалар, агар уларни бартараф этиш имкониятлари тугаган бўлса, гумон қилинувчининг, айбланувчининг, судланувчининг ёки маҳкумнинг фойдасига ҳал қилиниши керак.Гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи ўзининг айбсизлигини исботлаши шарт эмас ва исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиши мумкин.

Ҳеч ким ўзига ва яқин қариндошларига қарши гувоҳлик беришга мажбур эмас.

[ОКОЗ:

Агар шахснинг ўз айбини тан олганлиги унга қарши ягона далил бўлса, у айбдор деб топилиши ёки жазога тортилиши мумкин эмас.

[ОКОЗ:

1.01.00.00.00 Конституциявий тузум / 01.06.00.00 Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари / 01.06.02.00 Асосий (Конституциявий) шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар / 01.06.02.03 Фуқаронинг шаъни ва обрўсига тажовузлардан, унинг шахсий ҳаётига аралашишдан ҳимояланиш, турар жой дахлсизлиги ҳуқуқи]

Озодликдан маҳрум этилган шахслар ўзига нисбатан инсоний муомалада бўлиниши ҳамда инсон шахсига хос бўлган шаъни ва қадр-қиммати ҳурмат қилиниши ҳуқуқига эга.

[ОКОЗ:

Шахснинг судланганлиги ва бундан келиб чиқадиган ҳуқуқий оқибатлар унинг қариндошлари ҳуқуқларини чеклаш учун асос бўлиши мумкин эмас.

5. Малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқи

[ОКОЗ:

Ҳар кимга малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқи кафолатланади. Қонунда назарда тутилган ҳолларда юридик ёрдам давлат ҳисобидан кўрсатилади. Ҳар бир шахс жиноят процессининг ҳар қандай босқичида, шахс ушланганида эса унинг ҳаракатланиш эркинлиги ҳуқуқи амалда чекланган пайтдан эътиборан ўз танловига кўра адвокат ёрдамидан фойдаланиш ҳуқуқига эга.

[ОКОЗ:

1.18.00.00.00 Прокуратура. Адвокатура. Нотариат. Юридик хизмат. Адлия органлари. ФҲДЁ органлари / 18.02.00.00 Адвокатура / 18.02.04.00 Суд процессида адвокатларнинг иштироки]

Гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи айбловнинг моҳияти ва асослари тўғрисида хабардор қилиниш, унга қарши ёки унинг фойдасига гувоҳлик бераётган шахсларнинг сўроқ қилинишини талаб этиш, таржимон ёрдамидан фойдаланиш ҳуқуқига эга.

Қонунни бузган ҳолда олинган далиллардан одил судловни амалга ошириш чоғида фойдаланишга йўл қўйилмайди.

[ОКОЗ:

1.16.00.00.00 Хавфсизлик ва ҳуқуқ тартибот муҳофазаси / 16.12.00.00 Жиноят-процессуал қонунчилиги / 16.12.11.00 Ҳукм, ажрим, қарорларнинг қонунийлигини, адолатлилигини ва асослилигини текшириш]

Жиноят учун ҳукм қилинган ҳар ким қонунда белгиланган тартибда ҳукмнинг юқори турувчи суд томонидан қайта кўриб чиқилиши ҳуқуқига, шунингдек афв этиш ёки жазони енгиллаштириш тўғрисида илтимос қилиш ҳуқуқига эга.

[ОКОЗ:

1.16.00.00.00 Хавфсизлик ва ҳуқуқ тартибот муҳофазаси / 16.12.00.00 Жиноят-процессуал қонунчилиги / 16.12.05.00 Жиноят натижасида етказилган моддий зарарни қоплаш]

Ҳуқуқбузарликлардан жабрланганларнинг ҳуқуқлари қонун билан муҳофаза қилинади. Давлат жабрланганларга ҳимояланишни ва одил судловдан фойдаланишни таъминлайди, уларга етказилган зарарнинг ўрни қопланиши учун шарт-шароитлар яратади.

Конституциянинг 30-моддасига кўра, [ОКОЗ:

ҳеч ким расмий эълон қилинмаган қонун асосида ҳукм қилиниши, жазога тортилиши, мол-мулкидан ёки бирон-бир ҳуқуқидан маҳрум этилиши мумкин эмас. [ОКОЗ:

1.16.00.00.00 Хавфсизлик ва ҳуқуқ тартибот муҳофазаси / 16.11.00.00 Жиноят қонунчилиги / 16.11.03.00 Жазо ва унинг тайинланиши. Жиноий жавобгарликдан ва жазодан озод қилиш]

Ҳеч ким айни бир жиноят учун такроран ҳукм қилиниши мумкин эмас.

6. Шахсий ҳаётининг дахлсизлиги, шахсий ва оилавий сирга эга бўлиш, ўз шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш ҳуқуқи

[ОКОЗ:

Ҳар бир инсон шахсий ҳаётининг дахлсизлиги, шахсий ва оилавий сирга эга бўлиш, ўз шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга.

[ОКОЗ:

Ҳар ким ёзишмалари, телефон орқали сўзлашувлари, почта, электрон ва бошқа хабарлари сир сақланиши ҳуқуқига эга. Ушбу ҳуқуқнинг чекланишига фақат қонунга мувофиқ ва суднинг қарорига асосан йўл қўйилади.

Ҳар ким ўз шахсига доир маълумотларнинг ҳимоя қилиниши ҳуқуқига, шунингдек нотўғри маълумотларнинг тузатилишини, ўзи тўғрисида қонунга хилоф йўл билан тўпланган ёки ҳуқуқий асосларга эга бўлмай қолган маълумотларнинг йўқ қилинишини талаб қилиш ҳуқуқига эга.

7. Уй-жой дахлсизлиги ҳуқуқи

[ОКОЗ:

1.01.00.00.00 Конституциявий тузум / 01.06.00.00 Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари / 01.06.02.00 Асосий (Конституциявий) шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар / 01.06.02.03 Фуқаронинг шаъни ва обрўсига тажовузлардан, унинг шахсий ҳаётига аралашишдан ҳимояланиш, турар жой дахлсизлиги ҳуқуқи]

Ҳар ким уй-жой дахлсизлиги ҳуқуқига эга. Ҳеч ким уй-жойга унда яшовчи шахсларнинг хоҳишига қарши кириши мумкин эмас. Уй-жойга киришга, шунингдек унда олиб қўйишни ва кўздан кечиришни ўтказишга фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибда йўл қўйилади. Уй-жойда тинтув ўтказишга фақат қонунга мувофиқ ва суднинг қарорига асосан йўл қўйилади.

8.Эркин ҳаракатланиш, турар ва яшаш жойини танлаш ҳуқуқи

[ОКОЗ:

1.01.00.00.00 Конституциявий тузум / 01.06.00.00 Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари / 01.06.02.00 Асосий (Конституциявий) шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар / 01.06.02.04 Бир жойдан иккинчи жойга эркин кўчиш ҳуқуқи]

Қонуний асосларда Ўзбекистон Республикаси ҳудудида бўлиб турган ҳар ким мамлакат бўйлаб эркин ҳаракатланиш, турар ва яшаш жойини танлаш ҳуқуқига эга, бундан қонунда белгиланган чекловлар мустасно.

[ОКОЗ:

1.16.00.00.00 Хавфсизлик ва ҳуқуқ тартибот муҳофазаси / 16.05.00.00 Шахс хавфсизлиги / 16.05.04.00 Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг Ўзбекистондан чиқиши ва кириши]

Ҳар ким Ўзбекистондан ташқарига эркин чиқиш ҳуқуқига эга, бундан қонунда белгиланган чекловлар мустасно. Ўзбекистон Республикаси фуқароси Ўзбекистонга тўсқинликсиз қайтиш ҳуқуқига эга. (32 моддаси)

9. Ҳар ким фикрлаш, сўз ва эътиқод эркинлиги ҳуқуқига эга.

10. Ҳар ким исталган ахборотни излаш, олиш ва тарқатиш ҳуқуқига эга.

[ОКОЗ:

1.01.00.00.00 Конституциявий тузум / 01.06.00.00 Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари / 01.06.02.00 Асосий (Конституциявий) шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар / 01.06.02.06 Ҳар қандай ахборотни излаш, топиш ва тарқатиш ҳуқуқи]

[ОКОЗ:

1.12.00.00.00 Ахборот ва ахборотлаштириш / 12.04.00.00 Ахборотлаштириш. Ахборот тизимлари, технологиялари ва уларни таъминлаш воситалари / 12.04.03.00 Интернет глобал тармоқ]

Давлат Интернет жаҳон ахборот тармоғидан фойдаланишни таъминлаш учун шарт-шароитлар яратади.

[ОКОЗ:

1.16.00.00.00 Хавфсизлик ва ҳуқуқ тартибот муҳофазаси / 16.03.00.00 Давлат хавфсизлиги / 16.03.01.00 Умумий қоидалар;

2.16.00.00.00 Хавфсизлик ва ҳуқуқ тартибот муҳофазаси / 16.04.00.00 Жамият хавфсизлиги / 16.04.01.00 Умумий қоидалар;

3.16.00.00.00 Хавфсизлик ва ҳуқуқ тартибот муҳофазаси / 16.05.00.00 Шахс хавфсизлиги / 16.05.02.00 Жамоат тартиби муҳофазаси. Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси]

Ахборотни излаш, олиш ва тарқатишга бўлган ҳуқуқни чеклашга фақат қонунга мувофиқ ҳамда фақат конституциявий тузумни, аҳолининг соғлиғини, ижтимоий ахлоқни, бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, жамоат хавфсизлигини ҳамда жамоат тартибини таъминлаш, шунингдек давлат сирлари ёки қонун билан қўриқланадиган бошқа сир ошкор этилишининг олдини олиш мақсадида зарур бўлган доирада йўл қўйилади.

[ОКОЗ:

1.01.00.00.00 Конституциявий тузум / 01.06.00.00 Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари / 01.06.02.00 Асосий (Конституциявий) шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар / 01.06.02.07 Ўзининг ҳуқуқ ва манфаатларига дахлдор ҳужжатлар, қарорлар ва бошқа материаллар билан танишиш ҳуқуқи]

Давлат органлари ва ташкилотлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, уларнинг мансабдор шахслари ҳар кимга ўз ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларига дахлдор бўлган ҳужжатлар, қарорлар ва бошқа материаллар билан танишиш имкониятини таъминлаши шарт.

11. Виждон эркинлиги ҳуқуқи

[ОКОЗ:

Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар ким хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди.

Конституцияга биноан инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш давлатнинг олий мақсадидир. Давлат инсон ҳамда фуқаронинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлайди.

[ОКОЗ:

1.01.00.00.00 Конституциявий тузум / 01.06.00.00 Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари / 01.06.07.00 Фуқароларнинг суд, бошқа давлат органлари ва ўзга ташкилотларга мурожаат қилиши]

Ҳар ким ўз ҳуқуқ ва эркинликларини қонунда тақиқланмаган барча усуллар билан ҳимоя қилишга ҳақли. Ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланади.

Ҳар кимга бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини тиклаш учун унинг иши қонунда белгиланган муддатларда ваколатли, мустақил ҳамда холис суд томонидан кўриб чиқилиши ҳуқуқи кафолатланади.

[ОКОЗ:

1.19.00.00.00 Халқаро муносабатлар. Халқаро ҳуқуқ / 19.05.00.00 Аҳоли / 19.05.09.00 Инсон ҳуқуқларини халқаро ҳимоя қилиш (қийнашни тақиқлаш. Дискриминация. Болалар ҳуқуқини ҳимоя қилиш. Аёллар ҳуқуқини ҳимоя қилиш)]

Ҳар ким Ўзбекистон Республикасининг қонунчилигига ва халқаро шартномаларига мувофиқ, агар давлатнинг ҳуқуқий ҳимояга доир барча ички воситаларидан фойдаланиб бўлинган бўлса, инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилувчи халқаро органларга мурожаат этишга ҳақли.

[ОКОЗ:

1.03.00.00.00 Фуқаролик қонунчилиги / 03.12.00.00 Зарар етказилганлиги оқибатидаги мажбуриятлар / 03.12.01.00 Умумий қоидалар]

Ҳар ким давлат органларининг ёхуд улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги туфайли етказилган зарарнинг ўрни давлат томонидан қопланиши ҳуқуқига эга.

Бухоро вилоят суди судьяси М.Кодирова

Author: admin