Республикамизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар

Маълумки, 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устивор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясида фуқароларнинг одил судловга эришиш даражасини ошириш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини кучайтириш, суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотларнинг устивор йўналишлари этиб белгиланган.

Хусусан, суд-ҳуқуқ соҳасида ўтказилган ислоҳотлар натижасида фуқароларнинг суд орқали ҳимояланиш кафолатлари янада кучайтирилди. Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг “Суд қарорларини қайта кўриш институти такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг фуқаролик процессуал кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонунидан ҳам билиб олишимиз мумкин.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Процессуал кодексининг 285-моддасига кўра, биринчи инстанция суди томонидан сиртдан қабул қилинган ҳал қилув қарорини қайта кўриб чиқиш тўғрисидаги ариза билан жавобгар жисмоний ва юридик шахслар томонидан судга шу ҳал қилув қарори қабул қилинганидан кейин ўн беш кун ичида уни қайта кўриб чиқиш тўғрисида мурожаат қилишга ҳақли. Сиртдан қабул қилинган ҳал қилув қарорини қайта кўриб чиқиш тўғрисидаги ариза ушбу Кодекснинг 287 – 291-моддаларида назарда тутилган тартибда кўриб чиқилади ва бу ҳақда суд томонидан ажрим қабул қилинади.

Эндиликда Ўзбекистон Республкаси Фуқаролик Процессуал кодексига 2851-моддаси билан тўлдирилиб, сиртдан қабул қилинган ҳал қилув қарори устидан ушбу Кодекснинг 44-бобида назарда тутилган тартибда апелляция шикояти (протести) берилиши мумкинлиги белгиланди.

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Процессуал кодексининг 383-моддасига кўра, суднинг ҳал қилув қарорига нисбатан апелляция шикояти (протести) бериш ҳуқуқи белгиланиб, унда тарафлар ва ишда иштирок этишга жалб қилинган бошқа шахслар, шунингдек ишда иштирок этишга жалб қилинмаган, аммо ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳақидаги масала суд томонидан ҳал этилган шахслар, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича вакил суднинг ҳал қилув қарори устидан апелляция тартибида шикоят қилиши мумкинлиги белгиланган.

Апелляция тартибида берилган шикоятларни ушбу кодекснинг 384-моддасига кўра  Қорақалпоғистон Республикаси судининг, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судларининг фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати тегишли фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судларининг ҳал қилув қарорлари, ажримлари, қарорлари устидан берилган;  Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди — ҳудудий ҳарбий судларнинг ҳал қилув қарорлари, ажримлари, қарорлари устидан берилган;  Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати – Қорақалпоғистон Республикаси судининг, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судларининг, Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий судининг, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Олий судининг биринчи инстанция бўйича қабул қилинган ҳал қилув қарорлари, ажримлари, қарорлари устидан берилган апелляция шикоятларини (протестларини) кўриб чиқади.

Кодекснинг 3851-моддасига асосан апелляция шикоятини (протестини) бериш муддати ҳал қилув қарори қабул қилинган кундан эътиборан бир ой ичида берилиши мумкин. Белгиланган муддат ўтгандан кейин берилган апелляция шикояти (протести) апелляция шикоятини (протестини) берган шахсга қайтарилади. Ўтказиб юборилган муддат, агар муддатни ўтказиб юбориш сабаблари суд томонидан узрли деб топилган бўлса, шикоят (протест) бераётган шахснинг илтимосномасига кўра биринчи инстанция судининг ажримига биноан тикланиши мумкин. Ўтказиб юборилган муддатни тиклаш ҳақидаги масала ушбу Кодекснинг 155-моддасида назарда тутилган тартибда ҳал қилинади.

Хулоса қилиб айтиш мумкинки, Давлатимиз томонидан суд-ҳуқуқ соҳасида ўтказилаётган ислоҳотлар ҳар бир инсон ҳақида ғамхўрлик қилишдир.

Луқмон Кадиров, Бухоро вилоят судининг раиси

Илҳом Джураев, фуқаролик ишлари бўйича Қоракўл туманлараро судининг раиси                                          

Корруцияга қарши курашиш -жамият тарақиётининг омили

«Коррупция» лотинча сўздан олинган бўлиб, «емирилиш», «сотилиш», «оғмачи» каби маъноларни англатади. Коррупция мансабдор шахснинг ўз мавқеи ва ваколатларидан, унга ишониб топширилган ҳуқуқлардан фойдаланиб, ўз манфаатларини кўзлаб, ахлоқ ва одоб қоидаларини бузган ҳолда амалга оширган жиноий ҳаракатлари йиғиндисидир. Коррупцияга катта ҳуқуқ бериб қўйилган ҳар қандай ҳокимият мансабдор шахслари – судьялар, депутатлар, масъул шахслар, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходимлари аралашиши мумкин.

Коррупция шахснинг ўз мансаб ёки хизмат мавқеидан шахсий манфаатларини ёхуд ўзга шахсларнинг манфаатларини кўзлаб моддий ёки номоддий наф олиш мақсадида қонунга хилоф равишда фойдаланиши, бундай нафни қонунга хилоф равишда тақдим этишдир.

Мансабни суиистеъмол қилиш коррупциянинг кўринишларидан бири бўлиб, унда жиноят якка шахс ҳамда бир гуруҳ шахслар томонидан содир этилиши мумкин.

Коррупциянинг қатор турлари бўлиб, бунда маиший коррупция.

Бу турдаги жиноятда фуқаро ўз ишини битириш учун мансабдор шахсга совға, пора беради, мансабдор шахс ўз мансаб ваколатини сотиб, қонунга зид равишда фуқаро томонидан берилган совға ёки пора эвазига унинг ишини битириб беради.

Ишбилармонлик коррупцияси- давлат хизматчилари ва тадбиркорлар ўртасида содир этилади. Яъни, тадбиркор ўз ишини битириш учун давлат хизматчисига пора беради ёки хизмат қилади, давлат хизматчиси эса, ушбу тадбиркорни берилган пора ёки кўрсатилган хизмат эвазига доимий равишда қўллаб юради.

Ҳозирда коррупцияни тўлиқ бартараф этган бирон-бир давлат йўқ, лекин коррупцияни сезиларли даражада енган давлатлар мавжуд. Бунга мисол тариқасида Сингапур, Гонконг, Португалия, Швеция, Финляндия давлатлари киритилган.

Коррупцияга қарши курашишда- ички назорат, бунда раҳбар томонидан ҳар бир ходимга бириктириб берилган вазифанинг бекаму-кўст, тўғри, ўз вақтида, ҳалол бажарилиши доимий назоратда ушлаб турилади. Ташқи назоратда эса суд ҳокимиятининг тўлиқ мустақил бўлишига, ҳокимиятлар ўртасида бир-бирини тийиб туриш принципига тўлиқ амал қилинишига, сўз ва виждон эркинлигига, оммавий ахборот воситаларининг тўлиқ эркин ҳаракат қилишига боғлиқдир.

Давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзиёев халқимиз азалдан юксак қадрлаб келадиган, ҳамма нарсадан устун қўядиган адолат туйғусини ҳаётимизда янада кенг қарор топтириш биринчи даражали вазифа эканлигига алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Президентимиз «Жамиятимизда коррупция, турли жиноятларни содир этиш ва бошқа ҳуқуқбузарлик ҳолатларига қарши курашиш, уларга йўл қўймаслик, жиноятга жазо, албатта, муқаррар экани тўғрисидаги қонун талабларини амалда таъминлаш бўйича қатъий чоралар кўришимиз зарур», деб таъкидлади.

2017 йил 4 январдан Ўзбекистон Республикасининг «Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида»ги қонуни кучга киргани бу борадаги муҳим қадам бўлди.

Қонунда коррупцияга қарши курашиш бўйича давлат сиёсатининг асосий принциплари ва йўналишлари мустаҳкамланган. Унга кўра, қонунийлик, фуқаролар ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг устуворлиги, очиқлик ва ошкоралик, тизимлилик, давлат ва фуқаролик жамияти институтларининг ҳамкорлиги, коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар устуворлиги, жавобгарликнинг муқаррарлиги коррупцияга қарши курашишнинг асосий принципларидир.

Коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари сирасига аҳолининг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш киради. Давлат ва жамият ҳаётининг барча соҳаларида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар амалга оширилади. Коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларни ўз вақтида аниқлаш, уларга чек қўйиш, уларнинг оқибатларини, уларга имкон берувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларни содир этганлик учун жавобгарликнинг муқаррарлиги принципини таъминлаш ҳам шулар жумласидандир.

Қонунда коррупцияга қарши курашувчи ваколатли органлар тизими келтирилган. Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси, Миллий хавфсизлик хизмати, Ички ишлар, Адлия вазирликлари, Бош прокуратура ҳузуридаги Солиқ, валютага оид жиноятлар ва жиноий даромадларни легаллаштиришга қарши курашиш департаменти коррупцияга қарши курашиш фаолиятини бевосита амалга оширувчи давлат органларидир. Қонунга мувофиқ коррупцияга қарши курашиш бўйича фаолиятни қонун ҳужжатларига асосан бошқа давлат органлари ҳам амалга оширади.

Қонундан келиб чиқиб коррупцияга қарши курашишга масъул бўлган давлат органлари ва уларнинг тизимларида коррупцияга қарши курашишга оид фаолият янада такомиллашади.

Ишлар самарадорлигини ошириш мақсадида қонунда коррупцияга қарши курашиш бўйича идоралараро комиссияларни ташкил этиш назарда тутилган. Коррупцияга қарши курашиш бўйича Республика идоралараро комиссияси коррупцияга қарши курашиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи ва унда иштирок этувчи органлар ҳамда ташкилотларнинг фаолиятини мувофиқлаштириб боради. Бундай комиссияни шакллантириш ва унинг фаолияти тартиби Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан белгиланади.

Қонундаги эътиборли жиҳатлардан яна бири, коррупцияга қарши курашиш соҳасида фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, фуқаролик жамияти институтлари, оммавий ахборот воситалари ва фуқароларнинг иштирок этиши механизмлари белгиланганидир.

Зеро, бу институтлар жамиятда жамоат назорати қарор топишида, адолат мувозанати таъминланишида ўзига хос ўрин тутиб келмоқда. Уларнинг жамият ривожига салбий таъсир кўрсатувчи коррупция иллатига қарши курашишда иштирок этиши шу йўналишдаги фаолият самарадорлиги ошишига хизмат қилади.

Қонуннинг 26-моддасига мувофиқ давлат органлари ходимлари уларни коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар содир этишга кўндириш мақсадида бирор-бир шахс ўзларига мурожаат этганлигига оид барча ҳоллар тўғрисида, шунингдек, давлат органларининг бошқа ходимлари томонидан содир этилган шунга ўхшаш ҳуқуқбузарликларнинг ўзларига маълум бўлиб қолган ҳар қандай фактлари ҳақида ўз раҳбарини ёхуд ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларни хабардор этиши шарт. Ушбу мажбуриятнинг давлат органлари ходимлари томонидан бажарилмаслиги қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади.

Хулоса қилиб айтганда, янги қонун нафақат коррупцияга қарши курашиш механизми мустаҳкамланиши, балки ҳар бир раҳбар, ҳар бир фуқаронинг ўзига юклатилган вазифани сидқидилдан, ҳалол адо этишини талаб этиб, бу мамлакатимизда соғлом муҳит қарор топишига, ижтимоий-сиёсий барқарорлик янада мустаҳкамланишига ва жамият тарақиётига хизмат қилади.

Луқмон Кадиров, Бухоро вилоят судининг раиси

Илҳом Джураев, фуқаролик ишлари бўйича Қоракўл туманлараро судининг раиси                                          

Skip to content