Маҳсулот етказиб бериш шартномалари бўйича низоларни судда кўриш хусусиятлари.

Мамлакатимизда олиб борилаётган ислоҳотлар тадбиркорлик фаолиятининг тўсқинликсиз амалга оширилишини таъминланишига, бизнес юритиш учун қулай муҳит ва шарт-шароит яратишлишига, шунингдек мамлакатимизнинг инвестициявий жозибадорлигини оширишга хизмат қилмоқда.

Шу жумладан, маҳсулот етказиш соҳаси тизимида инфратузилма объектларини қуриш, молиялаштириш механизмларини соддалаштириш, мазкур соҳада фаолият юритаётган кичик ва ўрта бизнес субъектларига нисбатан преференция бериш ва қулайликлар яратиш ҳисобига улар томонидан иқтисодиётимизга қўшаётган ҳиссаси йилдан-йилга ўсиб бормоқда.

Президентимиз Олий мажлисга мурожаатномасида ҳам  фаол тадбиркор деганда, биз рақобатбардош маҳсулот ишлаб чиқаришга қодир, энг муҳими, янги иш ўринлари яратиб, нафақат ўзини ва оиласини боқадиган, балки бутун жамиятга наф келтирадиган ишбилармон инсонларни тушунишимиз, бундай тадбиркорлар сафини кенгайтириш, жумладан, юқори технологиялар, илм-фаннинг энг сўнгги ютуқларига асосланган техника ва асбоб-ускуналарни мамлакатимизга олиб келиш ва жорий этиш учун уларга муносиб шароитлар яратиш бизнинг биринчи галдаги вазифамиз бўлиши лозимлигини таъкидлаганлар.

Бугун биз давлат ва жамият ҳаётининг барча соҳаларини тубдан янгилашга қаратилганинновацион ривожланиш йўлига ўтмоқдамиз. Бу бежиз эмас, албатта. Чунки замон шиддат билан ривожланиб бораётган ҳозирги даврда ким ютади? Янги фикр, янги ғояга, инновацияга таянган давлат ютиши табиий.

Амалга оширилаётган ислоҳотлар натижасида маҳсулот етказиш тизимида хизматлар кўрсатишнинг бозор механизмлари жорий этилмоқда, уларнинг турлари кенгаймоқда, тадбиркорлар ва аҳоли учун молиявий очиқлик ошиб бормоқда.

Шу билан бирга, хўжалик юритувчи субьектларнинг шартнома шартларини қўпол равишда бузиши, сохта тадбиркорлик орқали асоссиз равишда бойлик орттириш ҳолатлари ҳам учрамоқда.

Шунингдек, маҳсулот етказиб бериш шартномаларидан келиб чиқадиган низолар юзасидан тақдим қилинган даъво аризаларини кўриб чиқишда маълум бир қийинчиликларни жавобгарлар томонидан ўз мажбуриятларини лозим даражада бажармаслиги ҳам келтириб чиқаради.

Маҳсулот етказиб бериш шартномаларидан келиб чиқадиган низоларни ўз вақтида ва тўғри ҳал қилиш учун ҳар бир даъво аризани иш юритишга қабул қилиш, тайёрлаш босқичида судья томонидан пухта ўрганиш ва процессуал ҳаракатларнинг тўлиқ бажарилиши суд ҳужжатини қабул қилиш жараёнидаги хатоларнинг олдини олиб, низонинг узоқ муддат чўзилмаслигига сабаб бўлади.

Хусусан, даъвогар “Бухоро логистик” хусусий фирмаси иқтисодий судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгар “Акбар мелиоратив қурилиш” масъулияти чекланган жамиятидан 9.531.215 сўм асосий қарз, 4.308.109 сўм пеня, жами 13.839.324 сўм ундиришни сўраган.

Иш ҳужжатларидан кўринишича, даъвогар ҳамда “Достон мелиоратив қурилиш” масъулияти чекланган жамияти ўртасида 2019 йил 27 майда
183-сонли темир-бетон маҳсулотини етказиб бериш шартномаси тузилган.

Шартноманинг 1.1-бандига асосан даъвогар жавобгарнинг буюртмасига асосан темир-бетон маҳсулотларини ишлаб чиқариш, жавобгар эса мазкур маҳслотларни шартномада белгиланган тартибда қабул қилиб олишмажбуриятини олган.

Бироқ, жавобгар шартномавий мажбуриятини лозим даражада бажармасдан етказиб берилган маҳсулотлар ҳақини даъвогарга тўлиқ тўламаган, яъни 49.531.215 сўмлик тайёрланган маҳсулотларнинг ҳақини 2019 йил 27 майдан 30 октябрига қадар 40.000.000 сўмлик маҳсулот ҳақини 2019 йил 27 майдаги 102-сонли тўлов топшириқномаси орқали тўалб, қолган 9.531.215 сўмга қарздор бўлиб қолган.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 236-моддасига кўра мажбуриятлар мажбурият шартнома шартларига ва қонун ҳужжатларига мувофиқ лозим даражада бажарилиши керак.

Кодекснинг 333-моддасининг биринчи қисмига кўра қарздор айби бўлган тақдирда мажбуриятни бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун, агар қонун ҳужжатларида ёки шартномада бошқача тартиб белгиланмаган бўлса, жавоб беради.

Тузилган шартномаларга асосан жавобгар даъвогар олдидаги мажбуриятларини лозим даражада бажармасдан ундан 9.531.215 сўмга қарздор бўлиб қолган. Ушбу ҳолат иш ҳужжатларига илова қилинган
2019 йил 30 майдаги 195-сонли, 2019 йил 2 июндаги 227-сонли ҳисоб-фактуралари ва даъвогар вакилининг оғзаки кўрсатмалари билан тасдиқланган.

 Биринчи инстанция судининг 2021 йил 17 мартдаги ҳал қилув қарори билан даъво ариза қисман қаноатлантирилиб, жавобгардан даъвогар фойдасига 9.531.215 сўм асосий қарз ундириш талабини тўлиқ қаноатлантирилган. Суд, мажбуриятни бузилиши билан неустойка миқдори номутаносиблигини, тарафларнинг манфаатларини, даъвогар қарздорликни ўз вақтида ундириш чораларини кўрмаганлигини, кечиктирилганлигини инобатга олиб, даъвогарнинг 4.308.109 сўм пеня ундириш тўғрисидаги талабини 1.861.621 сўмга қаноатлантиришни лозим  топган.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, мамлакатимизда кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектларини янада қўллаб-қувватлаш, уларни молиялаш тизиминнинг барқарорлигини ошириш ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш, бу каби низони ҳал қилиш самарадорлигига эришиш низолашаётган тарафларда келажакка йўналтирилган мақсадли ҳаракатлари ҳисобидан вақтни, пулни тежашга ёрдам беради, шунингдек тарафларга келгусида ўзаро ҳамкорликни давом эттириш, шартномавий ва бошқа муносабатларга қайта киришиши учун бир-бирига ишонч каби ишбилармонлик муҳитини сақлашга имкон беради.

Таъкидлаш жоизки, маҳсулот етказиб бериш шартномаси билан боғлиқ ҳуқуқий муносабатга кирувчи хўжалик юритувчи субъектлар аввало шартнома шартлари ва юқоридаги қонун ҳужжатлари нормаларига қатъий риоя қилишлари зарур. Ушбу тартибга амал қилиш тарафлар ўртасида низоларнинг келиб чиқмаслигига ёки келиб чиққан тақдирда уни судга қадар ҳал этиш имконини беради.

Шахиддин АХРОРОВ,

Бухоро вилоят суди судьяси

Музаффар БОЛТАЕВ,

Когон туманлараро иқтисодий
суди раиси