FUQАROLIK ISHLАRINI VIDEOKONFERENSАLOQА TIZIMIDАN FOYDАLАNGАN HOLDА O‘TKАZISH TАRTIBI

O‘tgan davr mobaynida O‘zbekistonda barcha sohalar qatori sud-huquq yo‘nalishida ham keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi. Xususan, sud majlislarida zamonaviy axbarot-kommunikatsiya tenologiyalari orqali videokonferentsaloqa rejimi tashkil etildi. Sohadagi bu yangilik sud protsessi ishtirokchilariga katta qulaylik yaratdi.

Sudda videokonferentsaloqa rejimidagi sud majlisini o‘tkazishga tayyorgarlik ko‘rish, uni o‘tkazish va taqdim etilgan hujjatlar bilan ishlash Oliy sud Plenumining “Fuqarolik, jinoyat va ma’muriy ishlarni ko‘rishda sud majlislarini videokonferentsaloqa rejimida o‘tkazishning ayrim masalalari to‘g‘risida”               2017-yil 24-iyundagi 23-sonli qarori bilan tartibga solinadi.

Fuqarolik ishlarini videokonferentsaloqa tizimidan foydalanishda, sud tomonidan ishda ishtirok etuvchi shaxslar va sud ishlarini yuritishning boshqa ishtirokchilaridan birortasi ishni ko‘rayotgan sudga nisbatan O‘zbekiston Respublikasining boshqa hududida joylashgan taqdirda VKА rejimidagi sud majlisi o‘tkazilishi mumkin.

Sudьya ishni sudda ko‘rishga tayyorlash to‘g‘risidagi ajrim (qaror)da ishda ishtirok etuvchi shaxslarga, sud ishlarini yuritishning boshqa ishtirokchilariga ularning VKА rejimidagi sud majlisida ishtirok etish huquqini ko‘rsatib o‘tadi.

VKА rejimidagi sud majlisi o‘tkazilishining aniq sanasi

va vaqti sudьya tomonidan ishni ko‘rayotgan sudning Аxborot-kommunikatsiya texnologiyalari masalalari bo‘yicha sud xodimi bilan kelishilgan holda “Sud majlislarini VKА rejimida o‘tkazish jadvali”dan kelib chiqib belgilanishi lozim.

Sudьya yordamchisi ishni sudda ko‘rishga tayyorlash to‘g‘risidagi ajrim (qaror)ni ishda ishtirok etuvchi shaxslarga, sud ishlarini yuritishning boshqa ishtirokchilariga protsessual qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yuborilishini hamda bir nusxasini ishni ko‘rayotgan sudning АKT xodimiga ro‘yxat asosida imzo orqali topshirilishini ta ‘minlaydi.

VKА rejimidagi sud majlisini o‘tkazishga ko‘maklashadigan sudga kelib tushgan ishni sudda ko‘rishga tayyorlash to‘g‘risidagi ajrim (qaror) axborot tizimi orqali ro‘yxatdan o‘tkazilib, shu kunning o‘zida АKT xodimiga topshiriladi.

  VKА rejimidagi sud majlisini o‘tkazishga ko‘maklashadigan sud sud majlisini VKА rejimida o‘tkazilishini biror bir sababga ko‘ra ta ‘minlay olmagan taqdirda, АKT xodimi ishni ko‘rayotgan sudning АKT xodimiga zudlik bilan telefon, faks va boshqa aloqa vositalari orqali xabar beradi. O‘z navbatida ishni ko‘rayotgan sudning АKT xodimi bu haqda ish bo‘yicha ma ‘sul sudьyani xabardor qiladi.

VKА rejimidagi sud majlisini o‘tkazishga ko‘maklashadigan sud bilan VKА o‘rnatishning imkoni bo‘lmagan taqdirda, sudьya protsessual qonun hujjatlariga asosan ishni ko‘rishni keyinga qoldirish choralarini ko‘radi.

Ishda ishtirok etuvchi shaxslar, sud ishlarini yuritishning boshqa ishtirokchilari tomonidan sud majlisida taqdim etilgan hujjatlar, jumladan ishonchnomalar, arizalar, iltimosnomalar, yozma fikr-mulohazalar va boshqa yozma dalillar sud majlisini o‘tkazishga ko‘maklashadigan sud АKT xodimi tomonidan skaner yordamida elektron shaklga keltirilib, Internet tarmog‘i orqali ishni ko‘rayotgan sudga uzatiladi.

VKА rejimidagi sud majlisini o‘tkazishga ko‘maklashadigan sud АKT xodimi keyingi ish kunidan kechiktirmasdan sud majlisida taqdim etilgan hujjatlar, jumladan, ishonchnomalar, arizalar, iltimosnomalar, yozma fikr-mulohazalar va boshqa yozma dalillarni kuzatuv xati orqali ilova qilinayotgan hujjatlar ro‘yxati asosida ishni ko‘rayotgan sudga yuboradi.

Ushbu yaratilgan qulayliklar fuqarolar va sud sohasi xodimlariga juda katta imkoniyatlar yaratib berdi. Bugungi kunda boshqa viloyatdagi sud majlisiga borish, buning uchun sarf-xarajat qilish, ortiqcha vaqt yo‘qotish kabi tashvishlar deyarli barham topdi.

Fuqarolik ishlari bo‘yicha G‘ijduvon tumanlararo sudining tizimni boshqarish va xizmat ko‘rsatish muhandisi

Shamsiyev Shohruh Fazliddinovich

Ўзбекистон Республикасининг №1067-сонли Қонуннинг мазмун моҳияти

Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига судлар фаолиятини ҳамда фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолатларини кучайтиришга қаратилган ўзгартириш
ва қўшимчалар киритиш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг
№1067-сонли Қонунини қабул қилинди.

Ушбу қонун қонунчилик палатаси томонидан 2025 йил 21 январда қабул қилинган бўлиб, Сенат томонидан 2025 йил 17 мартда маъқулланган. Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2025 йил 9 июнда имзоланиб, 2025 йил 10 июнда кучга кирган.

Бугунги кунда, мамлакатимизда суд ҳокимияти мустақиллигини таъминлашга, суд ишлари юритилишини такомиллаштиришга, шунингдек фуқароларнинг ва тадбиркорлик фаолияти субъектларининг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини суд орқали ҳимоя қилиш кафолатларини кучайтиришга қаратилган ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Олий судига ҳамда унинг ваколатларига тааллуқли янги нормалар белгиланганлиги Олий суди фаолиятини ягона ёндашув асосида ислоҳ қилиш зарурлиги тақозо этилганлиги боис мазкур қонун қабул қилинган.

Ушбу Қонун билан “Судлар тўғрисида”ги ва “Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида”ги Қонунлари Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқлаштирилмоқда.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексида гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи ўзининг айбсизлигини исботлаши шарт эмаслиги ва исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиш мумкинлиги, ҳеч ким ўзига ҳамда яқин қариндошларига қарши гувоҳлик беришга мажбур эмаслиги, агар шахснинг ўз айбини тан олганлиги унга қарши ягона далил бўлса, у айбдор деб топилиши ёки жазога торилиши мумкин эмаслиги, шунингдек шахснинг судланганлиги ва бундан келиб чиқадиган ҳуқуқий оқибатлар унинг қариндошлари ҳуқуқларини чеклаш учун асос бўлиши мумкин эмаслиги белгиланган.

Ушбу Қонун одил судловни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси нормаларининг тўғридан-тўғри қўлланилишини таъминлашга ҳамда давлат органларининг фаолиятини янгича ҳуқуқий тарзда йўлга қўйиш учун хизмат қилади.

Фуқаролик ишлари бўйича
          Пешку туманлараро суди раиси                               Ў.С.Разиков

Девонхона мудири                                                       Ш.Ғафуров

“Одамфурушлар” ҳар қандай жазога лойиқдир

Фуқаро Н.Г. 2019 йил октябрь ойининг охирларида БАА давлатида фуқаролар А.Г., Қ.Л. ва бошқалардан иборат уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаган ҳолда улар билан олдиндан жиноий тил бириктириб, одамлар савдоси билан шуғулланиш мақсадида вояга етмаган У.Н.га БААнинг Дубай шаҳридаги меҳмонхона ёки савдо дўконида яхши даромадли иш борлигини айтиб, уни қизиқтириб, аслида эса ундан шаҳвоний мақсадларда фойдаланишни режалаштирган ҳолда ўз ҳисобларидан электрон виза ҳамда “Душанбе-Шарджа” йўналишидаги самолётга электрон чипта юбориб, унинг Ўзбекистон Республикасидан чет элга чиқиш учун рухсатномаси йўқлигини била туриб, “Али” исмли шахс орқали Қирғизистон Республикасидан Тожикистон Республикасига олиб ўтиб, “Талиб” исмли шахс орқали эса уни Душанбе шаҳридаги халқаро аэропорт назорат ўтиш пунктларидан ҳеч бир тўсиқсиз ўтишига эришиб, 2019 йил 13 ноябрь куни вояга етмаган Н.У.ни БААнинг Шарджа шаҳридаги аэропортда кутиб олиб, уни уюшган гуруҳ аъзоси бўлган Қ.Л.га топшириб, Қ.Л. эса уни Шарджа шаҳридаги “Al Taven” ноҳиясидаги кўп қаватли хонадонда сақлаб, унга тегишли фуқаролик паспортини олиб қўйган ҳолда эркини чеклаб, фохишалик йўли билан
16.000 АҚШ доллар ишлаб беришини, акс ҳолда полицияга айтиб қаматтириб юбориш билан мажбурлашнинг бошқа шаклларини қўллаш орқали унга таҳдид қилиб, 2020 йилнинг 12 январь кунига қадар Шарджа шаҳридаги турли миллатга мансуб номаълум фуқаролар билан маълум бир ҳақ эвазига жинсий алоқада бўлишига мажбурлаб, ундан сўнг 2020 йил
13 январдан 2020 йил июнь ойи бошларига қадар бўлган вақт мобайнида Г.А. гуруҳ аъзоси бўлган “Мансур” исмли бангладеш миллатига мансуб фуқаронинг БАА Дубай шаҳар “Дубай Марина” ноҳияси, “Al Shebani Building” даҳасида жойлашган кўп қаватли хонадондаги фоҳишахонасида моддий жиҳатдан ўзига қарам бўлган вояга етмаган У.Н.дан шаҳвоний мақсадларда фойдаланиб, фоҳишалик йўли билан орттирилган барча пулларни уюшган гуруҳ аъзолари ўртасида тақсимлаб олиб, одам савдоси ҳамда қонунга хилоф равишда чет элга чиқиш жиноятини содир қилган.

Худди шунингдек, фуқаро С.Ф. ҳам 2019 йил март ойининг бошларида Бухоро шаҳрида бўлиб туриб, уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаган ҳолда улар билан олдиндан жиноий тил бириктириб, одам савдоси билан шуғулланиш мақсадида Н.Г. БААнинг Дубай шаҳрига юбориб, ундан Дубай шаҳар, “Al-naxta 1” ноҳиясидаги кўп қаватли уйда жойлашган хонадонида фоҳишалик билан шуғуллантириб, жиноий йўл билан топилган барча пулларни уюшган гуруҳ аъзолари ўртасида тақсимлаб олиб, одам савдоси ҳамда қонунга хилоф равишда чет элга чиқиш жиноятини содир қилган.

Мазкур жиноят иши жиноят ишлари бўйича Бухоро шаҳар судида кўриб чиқилиб, судланувчи Н.Г.га Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг
135-моддаси 3-қисми “а”,“г” бандлари билан 4 йил 2 ой муддатга, судланувчи Ф.Н.га Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 135-моддаси 3-қисми “г” банди билан 4 йил 6 ой муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланиб, ҳар иккала судланувчилар ҳам суд залидан қамоққа олинди.

Жиноят ишлари бўйича

Бухоро шаҳар суди судьяси                                                Ж.Тожиев

Бухоро вилоят суди

бош консультанти                                                                  Ф.Шарапов

Илмсизлик жиноятга етаклайди

Фуқаро А.А. қасддан жиноят содир этиш йўлига кириб, Интернет тармоғининг “Instagramm” ижтимоий тармоғи орқали “Ahmedov.uzb92” номли профил очиб, ушбу профилда ёзишмалар олиб бориб, 18.12.2022 йилда қариндоши М.Ф. фойдаланиб келган “Miroshoh Uktamovich” номли профилга ва бошқа танишларининг профилларига Дин ишлари бўйича қўмитанинг 22.06.2023 йилдаги IV-сонли экспертиза хулосаларига кўра, Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб кириш, тайёрлаш ва тарқатиш таъқиқланган ақидапарастлик ғоялари билан йўғрилган маълумот ҳисобланган Абу Муовиянинг “ҳозирги кунда тоғутлар Аллоҳ таолонинг ҳукми билан ҳукм қилмаётгани, бу нарса куфр экани, булар кофир экани, улар диндан чиқиши, умра ва ҳаж амали бекор экани, буларнинг амалига алданиб қолмаслик кераклиги, куфр масжидлардида ўтирмаслик тўғрисидаги” фикрлари келтирилган “VID 20230616 101005 082” номли файлни ва бошқа шу каби материалларни жойлаштириб, тарқатган.

Бундан ташқари, А.А. ўзининг жиноий ҳаракатларини давом эттириб, Интернетнинг “Instagramm” ижтимоий тармоғи орқали “Ahmedov.uzb92” номли профил очиб, ушбу профилда “Катиба Ал-Ғуроба Ал Туркистон” Халқаро террористик ташкилотининг Медиа ходими “Саад Мухтор” билан ёзишмалар олиб бориб, 2022 йил декабрь ойида “Катиба Ал-Ғуроба Ал Туркистон” Халқаро террористик ташкилотини ноқонунийлигини англаган ҳолда тан олиб, мазкур ташкилот таркибида иштирок қилган.

Мазкур иш жиноят ишлари бўйича Бухоро шаҳар судида кўриб чиқилиб, судланувчи Б.С.га Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг
2441-моддаси 3-қисми ва 2442-моддаси 1-қисми билан узил-кесил 3 /уч/ йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Жиноят ишлари бўйича

Бухоро шаҳар суди судьяси                                                Ж.Тожиев

Бухоро вилоят суди

бош консультанти                                                                  Ф.Шарапов

ИҚТИСОДИЙ СУДЛАРДА ПРОКУРОР ИШТИРОКИ: ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАР ВА АМАЛИЁТ

Бозор иқтисодиёти шароитида тадбиркорлик фаолиятини юритишдаги низолар ва молиявий-ҳуқуқий муносабатлар сонининг ортиб бориши иқтисодий судлар фаолиятининг муҳим аҳамият касб этишига олиб келади. Бундай шароитда қонун устуворлигини таъминлашда ва иқтисодий адолатни қарор топтиришда прокурор иштирокининг ўрни ва аҳамияти ортиб бормоқда.

Иқтисодий судлар хўжалик юритувчи субъектлар, давлат органлари, маҳаллий ҳокимиятлар, молиявий ва солиқ идоралари ўртасидаги низоларни ҳал этади.

Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонунига ҳамда Иқтисодий процессуал кодексининг 49- моддаси учинчи қисмига асосан, прокурор ўзининг даъво аризаси (аризаси) асосида қўзғатилган ишларда, шунингдек давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида ерга оид ҳуқуқий муносабатлар, давлат мулки билан боғлиқ ишларда, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунчиликни бузиш, давлат бюджетидан ундирувлар, ўзбошимчалик билан қурилган иморатга бўлган мулк ҳуқуқини эътироф этиш, хусусий мулк сифатида эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш фактини аниқлаш, божхона тўловларини ундириш билан боғлиқ ишларда иштирок этиши мумкин.

Қонунчиликка асосан прокурор бошқа шахсларнинг аризаси билан қўзғатилган ишнинг муҳокамасида ўз ташаббуси билан иштирок этиши мумкин эмас, бундан ушбу модданинг учинчи қисмида назарда тутилган ишлар мустасно.

Ишда иштирок этувчи прокурор ишнинг мазмуни бўйича фикрини баён этади, бундан унинг бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишга доир даъво аризаси (аризаси) бўйича қўзғатилган ишлар мустасно.

Фуқаронинг, юридик шахснинг ва давлатнинг манфаатларини кўзлаб даъво аризаси (ариза) тақдим этган прокурор даъвогарнинг ҳуқуқларидан фойдаланади ва унинг мажбуриятларини ўз зиммасига олади, бундан келишув битими ёки медиатив келишув тузиш ҳуқуқи мустасно.

Прокурорнинг ўз даъво аризасидан (аризасидан) воз кечиши даъвогарни (аризачини) ишни мазмунан кўриб чиқишни талаб қилиш ҳуқуқидан маҳрум этмайди.

Прокурор томонидан даъвогарнинг ҳуқуқини ҳимоя қилиш мақсадида тақдим этилган даъводан даъвогарнинг воз кечиши даъво аризасини (аризани) кўрмасдан қолдиришга олиб келади.

Сўнгги йилларда прокуратура органлари томонидан ноқонуний хусусийлаштириш, солиқдан бўйин товлаш, давлат мулкини талон-тарож қилиш билан боғлиқ иқтисодий ишлар бўйича судларга даъво аризалари киритилиб, йирик миқдордаги маблағлар давлат бюджетига қайтарилган.

Иқтисодий судларда прокурор иштироки – бу нафақат қонунийликни таъминлаш, балки иқтисодий адолатни қарор топтиришда муҳим восита ҳисобланади. Шу боис, ушбу институтни кучайтириш, прокурорларнинг малакасини ошириш ва уларнинг амалий фаолиятини янада такомиллаштириш давлат сиёсатининг долзарб йўналишларидан биридир.

Бухоро вилоят суди иқтисодий ишлар бўйича

судлов ҳайъати судьяси                                                               М.Болтаев

Б Е З О Р И Л И К

Ҳурматли китобхон. Безориликни квалификация қилиш мазусини осон деб ўйлаб, ушбу китобда биринчи бўлиб шу масалани ёритишдан бошлаганман. Бироқ, кейинчалик мазкур мавзу мураккаблиги аён бўлди.

Ўзи безори одамларни кўришга кўзим йўқ. Уларга нисбатан қонуннинг тўлиқ кучидан фойдаланиб, жавобгарлик масаласини ҳал қилмас эканмиз, жамиятда тартибни таъминлай олмаймиз. Бунинг учун эса безорилик белгиларини яхши англаб олишимиз зарур.

– Бир фуқаро хотинини болалари билан бирга уйдан ҳайдаб юборган. Улар қайтиб келгандан сўнг эса, маст ҳолатда дарвозадан чиқиб, бақир чақир қилиб, қўни қўшнилар олдида уларни ножўя сўзлар билан ҳақорат қилиб, урмоқчи бўлиб, дағдаға қилиб, орқаларидан яна қувиб солган. (1-мисол)

– Ижтимоий хизматларни амалга ошираётган ҳамшира қизлар бир фуқаронинг уйига бориб унинг ёш фарзандини кўрикдан ўтказиш, муолажа қилишга боришганида, фуқаро маст ҳолатда дарвозадан чиқиб, булар мени дам олаётган вақтимда безовта қилди деб қўни қўшнилар олдида уларни ножўя сўзлар билан ҳақорат қилиб, урмоқчи бўлиб, дағдаға қилиб, орқаларидан қувиб солган. (2-мисол)

Юқоридаги ҳар иккала мисолда ҳам айбдор томонидан жамоат тартиби, бошқа фуқароларнинг осойишталиги бузилганлиги кўриниб турибди. Бироқ, уларнинг фарқи шундаки, 2-мисолда жамоат тартиби бузилишидан ташқари айбдорнинг ҳаракатларида жамиятга ўзини қарши қўйиш, ҳеч бир сабабсиз ёки арзимаган сабаб билан (мени дам олаётган вақтимда безовта қилди деб) ҳаракат қилиш белгиси мавжуд ва шу боис улар безорилик деб баҳоланиши лозим.

1-мисолда эса айбдорнинг ҳаракатларида ўзини жамиятга қарши қўйиш белгиси мавжуд эмас. Бу мисолда шахсий, оилавий келишмовчилик мотиви яъни маълум сабаб билан ҳаракатланиш белгиси мавжуд бўлади.

Чекиш учун сигарет сўраб, сигарети бўлмаганлиги сабабли жабрланувчини ҳақорат қилган, атайин шунчаки соат неча бўлганлигини сўраб жавоб ололмагандан сўнг фуқарони ҳақорат қилган, жабрланувчининг афти ёки кийиниши ёқмаётганлигини, унинг йўлини кесиб ўтганлигини, автомашинасини унинг уйи ёнида қўйганлигини баҳона қилиб уни урган айбдорнинг шу ва шунга ўхшаш ҳаракатларида ҳам ҳеч бир сабабсиз ёки арзимаган сабаб билан ҳаракат қилиш белгиси мавжуд бўлади.

Аслида мазкур ҳолатларда жабрланувчи шахс айбдор уни ҳақорат қилиши, уришига, мулкига зарар етказишига сабаб бўладиган бирор бир ҳаракат қилмаган бўлади. Ёки қандайдир ҳаракат қилган тақдирда ҳам айбдорнинг жабрланувчига қарши ҳаракатлари номутаносиб бўлади. Масалан, ёш боланинг ўзганинг боғидан довуча-ўрик ўғирлаш бўйича ҳаракатларини айбдор учун арзимаган сабаб деб ҳисоблаймиз. Айбдорнинг ёш болани ножўя сўзлар билан ҳақорат қилиб, уришга қаратилган ҳаракатларини боланинг қилмишига номутаносиб деб ҳисоблаб, уларни безорилик деб баҳолаш тарафдоримиз.

Юқорида айтилганидек, безориликда жабрланувчи шахс айбдор уни ҳақорат қилиши, уришига, мулкига зарар етказишига сабаб бўладиган бирор бир ҳаракат қилмаган бўлади. Ҳаётга, соғликка, мулкка қарши жиноятларда (ҳуқуқбузарликларда) эса жабрланувчи одатда айбдорга нисбатан ножоиз ҳатти-ҳаракатларни содир этган бўлади (масалан жанжал жабрланувчи томонидан бошланган бўлади ёки низога унинг ғайриҳуқуқий хулқ атвори сабаб бўлади) ёки улар ўртасида шахсий келишмовчиликлар мавжуд бўлади. Бундай ҳолларда айбдорда ҳам жабрланувчига нисбатан қарши ҳаракат  қилиши учун арзирли сабаб мавжуд бўлади.

Шу боисдан Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2004 йил 24 сентябрдаги “Қасддан одам ўлдиришга оид ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида”ги 13-сонли қарорининг 16-бандида “……агар уруш-жанжал жабрланувчи томонидан бошланган бўлса ёки низога унинг ғайриқонуний хулқ-атвори сабаб бўлган бўлса, айбдор безорилик оқибатида одам ўлдириш жинояти учун жавобгар бўлмайди” – деб тўғри тушунтириш берилган.

Жиноят ишлари бўйича Бухоро туман судининг 2024 йил 22 май кунидаги ҳукмига кўра, фуқаро Т. ЖК 104-моддаси 2-қисмининг “е” банди (безорилик оқибатида қасддан баданга оғир шикаст етказиш) билан судланган. У маст ҳолатда қишлоқдаги овқатланиш шаҳобчасида фуқаро А. билан ҳеч бир сабабсиз жанжаллашиб, унга оғир шикаст етказишда айбдор деб топилган. Аниқланишича, жанжал жабрланувчи А. маст ҳолатда бўлиб, судланувчи Т.ни онасидан олиб ҳақорат қилганлиги сабабли бошланган. Судланувчи Т. жабрланувчининг оғир ҳақоратларига чидай олмасдан унинг юз соҳасига мушти билан бир маротаба уриб, оғир тан жароҳати етказган. Унинг ҳаракатларида безорилик белгилари мавжуд бўлмаганлиги боис, Бухоро вилоят суди судлов ҳайъатининг 2024 йил
25 июлдаги ажрими билан судланувчининг ҳаракатлари ЖК 104-моддасининг
1-қисмига қайта квалификация қилиниб, суд ҳукми ўзгартирилган.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумини юқоридаги қарорининг 5-бандида “……. қотиллик безорилик туйғулари билан эмас, балки ўзаро жанжал ёки уришиш натижасида, рашк туфайли, ўч олиш, ҳасад, адоват, нафрат оқибатида содир этилган бўлса, қасддан одам ўлдириш жинояти ЖК 97-моддасининг биринчи қисми бўйича квалификация қилинади” – деб тушунтириш берилган.

Жиноят ишлари бўйича Қашқадарё вилоят судининг 2016 йил
30 ноябрдаги ҳукмига кўра, фуқаро М. ЖК 97-моддаси 2-қисмининг “л” банди (безорилик оқибатида қасддан одам ўлдириш) билан судланган. У отаси И.ни жабрланувчи А. ва унинг тоғалари ўзаро жанжал натижасида уришиб, енгил тан жароҳати етказишганидан ғазабланиб, деҳқон бозорида савдо ишлари билан шуғулланиб турган А.нинг олдига келиб, “кеча нима учун тоғаларинг билан отамни уриб кўзини кўкартирдинг?”- деб ўзаро тортишиб, жамоат жойи ҳисобланган бозорнинг ичида жамиятда юриш туриш қоидаларини қасддан менсимасдан ҳақорат қилиб, бозорга савдо сотиқ учун келган фуқароларнинг тинчлигини бузиб, ўзида бўлган қайчи билан А.нинг бўйин соҳасига икки марта санчиб, ҳаёти учун хавфли бўлган оғир шикаст етказиб, безорилик оқибатида қасддан ўлдирганликда айбдор деб топилган. Жиноят ишлари бўйича Қарши шаҳар судининг 2016 йил
15 сентябрдаги қарорига кўра, жабрланувчи А. ва унинг тоғалари бозорда қилган безорилиги учун МЖтКнинг 183-моддаси билан маъмурий жавобгарликка тортилганлар. Иш материалларидан кўринишича, М. воқеа содир бўлган куни отаси И.нинг ўчини олиш мақсадида А.ни бўйин соҳасига қайчи билан уриб, қасддан ўлдирган. Мазкур ҳолатда биринчи инстанция суди М.нинг ҳаракати жамоат тартибига эмас, балки шахсий келишмовчилик замирида жабрланувчи А.нинг унинг отаси И.га қилган ножоиз ҳатти-ҳаракатларига қаратилган жиноятга сабаб бўлганини эътибордан четда қолдирган. Қайд этилганлар инобатга олиниб, Олий суд судлов ҳайъатининг 2017 йил 04 сентябрдаги ажрими билан М.нинг ҳаракатлари ЖК 97-моддаси 2-қисмининг “л” бандидан 97-моддасининг 1-қисмига қайта квалификация қилинган.

Олий суд Пленумида берилган тушунтиришга қўшимча равишда биз юқоридаги ҳолатлар (яъни, ўзаро жанжал ва бошқа)да айбдорда жабрланувчига нисбатан қарши ҳаракат  қилиши учун арзирли сабаблар мавжуд бўлади ва шунинг учун ҳам унинг ҳаракатларини безорилик сифатида баҳолаб бўлмайди, чунки арзирли сабаблар билан ҳаракат қилаётган айбдор ўзини жамиятга эмас, балки шу сабабни вужудга келтирган жабрланувчига қарши қўяди деб ҳисоблаймиз.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, шундай хулоса қилиш мумкинки, айбдорнинг ҳаракатларига тўғри баҳо бериш учун у ҳаракатларини маълум бир сабаб билан ёки ҳеч бир сабабсиз содир қилганлиги, сабаб билан содир қилинган бўлса бу сабаб арзирли ёки арзимас эканлиги аниқланиши лозим. Айбдор ўзини жамиятга қарши қўйган, сабабсиз ёки арзимас сабаб билан ҳаракат қилган ҳолатлар безорилик сифатида баҳоланиши лозим бўлади.

                                                                                 Жиноят ишлари бўйича

                                                                                 Бухоро туман суди

                                                                                 тергов судьяси Суръат Найимов

Иқтисодий судларда суғуртага оид ишларни кўришнинг ўзига хослиги

Суғурта ижтимоий-иқтисодий муносабатларнинг қадимий кўринишларидан биридир. Жамият ўртасидаги муносабатлар ривожлана боргани сайин суғурта муносабатлари ҳам ривожланиб, ҳуқуқий тус олиб бораверди.

Суғурта фуқаро ёки юридик шахс суғурта ташкилоти билан тузадиган мулкий ёки шахсий суғурта шартномалари асосида амалга оширилади. Кўриниб тургандек, суғуртавий муносабатлар шартнома кўринишида тартибга солинади ҳамда суғуртавий муносабатлар асосан икки турдаги суғурта муносабатларини тартибга солади. Булар мулкий ва шахсий суғурта муносабатларидир.

Замонавий фанда суғурта шартномасининг ҳуқуқий табиатини тавсифловчи бир қатор нуқтаи назарлар мавжуд. М.Суворованинг фикрича, мажбурий суғурта хусусий ҳуқуқ соҳасига оид ҳисобланади ва бундан хулоса қилиш мумкинки, бирор-бир ҳуқуқий институт хусусий ҳуқуққа оид бўлар экан у бир вақтнинг ўзида оммавий-ҳуқуқ соҳасига таллуқли бўла олмайди. Мажбурийлик тамойили суғурта бўйича хусусий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солиш характерига таъсир қилмайди ва уларнинг мазмунини ўзгартирмайди. Мажбурий суғуртанинг мақсади – аниқ сиёсий ва иқтисодий вазиятдан келиб чиқиб, хусусий манфаатларни ҳимоя қилишдир. Албатта бу ўринда муаллифнинг мажбурий суғуртанинг асосий мақсадларидан бири хусусий манфаатларни ҳимоя қилишдир деган фикрларига тўлиқ қўшилиш мумкин. Б.Пугинскийнинг таъкидлашига кўра, қонун чиқарувчи суғурта шартномасини фуқаролик ҳуқуқи соҳасига киритишга ҳаракат қилмоқда, айниқса бу шартнома хўжалик муомаласида хусусий манфаатларни ҳимоялашнинг фуқаролик-ҳуқуқий воситаси бўлганда бу ҳолат яққол кўзга ташланади. Ю.Фогельсон эса шартномани тузиш тарафларнинг иккаласи учун ҳам мажбурий бўлса ҳамда шартнома шартлари қонун ҳужжатларида асосида белгиланса ҳам ҳақ тўлаш мажбурияти суғурта шартномаси тузилганидан сўнг вужудга келади. Ушбу мажбуриятнинг мазмуни тарафларнинг хоҳиш-иродалари асосида аниқланиши мумкин, агар бундай аниқлаш намунавий қоидаларга зид бўлмаса. Бинобарин, О.Оқюлов ва Н.Эгамбердиевалар эътироф этишганидек, мажбурий суғурта шартномаси бошқа шартномалардан суғурта пули, бадали махсус қонунларга асосан тузилиши ва бадал миқдори ҳам қатъий белгиланган бўлиб, уни фақат суғурта қилдирувчи томонидан тўланиши билан фарқ қилади. Ҳозирда бу турдаги шартнома, асосан фуқароларнинг учинчи шахс олдидаги жавобгарлигини мажбурий суғурталаш, кредит юзасидан гаровга қўйилаётган мулкни мажбурий суғурталаш, гаров мулкини кредитни қоплаш юзасидан етмаган қисмини суғурталаш қўлланилмоқда. Мажбурий суғурта шартномасининг шартлари қонун билан белгилаб қўйилган бўлиб, уларни ихтиёрий равишда ўзгартириш мумкин эмас. Дарҳақиқат, шартноманинг мажбурий тузилиш фактининг ўзиёқ уни оммавий-ҳуқуқийлигини эътироф этиш учун асос бўлиши мумкин эмас. Шу билан бирга фуқаролик қонунчилиги шартномаларни мажбурий тартибда тузишни назарда тутади (ФКнинг 377-моддаси), бироқ мазкур ҳолат бу турдаги шартномаларни фуқаролик-ҳуқуқий ҳолатини инкор этмайди. Мазкур ҳолатдан келиб чиқиб, мажбурий суғурта бўйича муносабатларга бошқа хусусийҳуқуқий шартномавий контрукцияларга татбиқ этиладиган тамойилларни қўллаш мумкинлигини эътироф этиш лозим[1].

Суғурта тўғрисидаги ҳуқуқий муносабатлар бир қанча қонунчилик ҳужжатларида, жумладан Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодекси, «Суғурта фаолияти тўғрисида»ги қонун, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 10 апрелдаги “Суғурта хизматлари бозорини янада ислоҳ қилиш ва ривожлантириш чора –тадбирлари тўғрисида” ги ПҚ-618-сонли қарори, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2017 йил 29 ноябрдаги «Судлар томонидан суғурта шартномасидан келиб чиқадиган низоларни ҳал этишда қонун ҳужжатларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида»ги 45-сонли қарорида тартибга солинган.

Мулкий суғурта шартномасига мувофиқ суғурталовчи суғурта ҳодисаси содир бўлганда суғурта қилдирувчига (наф олувчига) бу ҳодиса оқибатида суғурталанган мулкка етказилган зарарни ёхуд суғурта қилдирувчининг бошқа мулкий манфаатлари билан боғлиқ зарарни шартномада белгиланган сумма доирасида тўлаш мажбуриятини олади.

Шахсий суғурта эса суғурталовчининг суғурта қилдирувчининг (суғурталанган шахснинг) ҳаёти ёки соғлиғига зарар етказилган тақдирда, у муайян ёшга тўлган ёки унинг ҳаётида шартномада назарда тутилган бошқа суғурта ҳодисаси юз берган ҳолларда шартномада шартлашилган суғурта пулини бир йўла тўлаш ёки вақти-вақти билан тўлаб туриш мажбуриятини назарда тутади.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодекси (бундан буён матнда ФК деб юритилади)нинг 927-моддаси суғурта шартномасининг шаклига нисбатан талабни ўз ичига олган бўлиб, унга асосан бундай шартнома ёзма шаклда тузилиши шарт.

Суғурта шартномаси битта ҳужжатни тузиш ёхуд суғурта қилдирувчига унинг ёзма ёки оғзаки аризасига биноан суғурталовчи томонидан имзолаган ва суғурта шартномаси шартларини ўз ичига олган суғурта полиси (шаҳодатномаси, сертификати, квитанцияси)ни топшириш йўли билан тузилиши мумкин.

Суғурта шартномасининг шаклига нисбатан белгиланган талабга риоя қилмаслик унинг ҳақиқий эмаслигига олиб келади.

Суд амалиётида суғурта фаолияти ва суғурта шартномалари билан боғлиқ бир қатор низолар кўриб келинмоқда.

 Жумладан, “ААА” масъулияти чекланган жамияти судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгарлар “Суғурта” акциядорлик жамияти ва унинг Бухоро филиалидан 500.000.000 сўм суғурта товонини ундиришни сўраган. (Матнда иштирокчиларнинг номи ўзгартирилган)

Бухоро туманлараро иқтисодий судининг 2025 йил 3 февралдаги ҳал қилув қарори билан даъво аризаси тўлиқ қаноатлантирилиб, жавобгардан даъвогар фойдасига 500.000.000 сўм суғурта товони ундириш белгиланган.

Аниқланишича, тарафлар ўртасида “Гаровга қўйилаётган мол-мулкни суғурталаш шартномаси” ва суғурта полиси тузилган. Шартноманинг 1.1-бандига кўра суғурталовчи (жавобгар) шартномада шартлашилган ҳақ (суғурта мукофоти) эвазига шартномада назарда тутилган воқеа (суғурта ҳодисаси) содир бўлганда суғурта қилдирувчи (даъвогар)га ҳодиса оқибатида суғурталанган мол-мулкларга етказилган зарарни шартномада белгиланган сумма доирасида суғурта товонини тўлаш мажбуриятини олган. Суғурта полисида суғурта пули 1.500.000.000 сўм, суғурта мукофоти 2.500.000 сўм, суғурта муддати 2022 йилдан 2027 йилга қадар этиб белгиланган. Суғурта полиси бўйича келишилган суғурта мукофоти жавобгарга тўлаб берилган.

Даъвогар ва Банк ўртасида 2017 йилдаги ипотека-гаров шартномасининг 3.1-банди мазмунига кўра, даъвогарнинг кредит шартномаси бўйича ўз мажбуриятларини бажарилишини таъминлаш учун “БББ” масъулияти чекланган жамияти номида бўлган молхона ва айвон биноси, “ВВВ” масъулияти чекланган жамиятига тегишли цех, фуқаро ГГГ.га тегишли бўлган маъмурий бино ва омборхона ёрдамчи бинолар ва бошқа мулклар гаровга қўйилган.

Суғурта шартномасининг 1-иловаси сифатида тузилиб тасдиқланган суғурталанган мулклар рўйхатига кўра, суғурталанган мулкнинг умумий қиймати даъвогар ва Банк ўртасида 2017 йилда тузилган гаров шартномасига асосан 1.500.000.000 сўмни ташкил этади.

Ушбу иловага асосан фуқаро ГГГга тегишли бўлган маъмурий бино ва омборхона ёрдамчи биноларининг суғурта пули 250.000.000 сўмдан қилиб белгиланган. Суд мажлисида иштирок этган Кадастрлар палатаси судга фуқаро ГГГга тегишли гаровга қўйилиб, суғурталанган бино-иншоотлар кейинчалик нотурар бино-иншоотларга ўзгартирилиб, туман ҳокимлигининг қарори билан давлат рўйхатидан ўтказилганлигини билдирган ҳамда ҳолат юзасидан далолатномани судга тақдим қилган. Бироқ, суғурталанган бино-иншоотларда бино иншоотнинг шифт қисмидаги электр симида юзага келган авария қисқа туташув натижасида ёнғин содир бўлган.

Фавқулотда вазиятлар бошқармаси Ёнғинтехник экспертиза бўлинмасининг экспертиза хулосасига кўра, бино-иншоот айвонининг шифт қисмидаги электр симида юзага келган авария (қисқа туташув, ортиқча юкланиш, катта ўтиш қаршилиги) натижасида ёнғин содир бўлган. Даъвогар томонидан жавобгарга ёзма мурожаат қилиниб, суғурта товонини тўлаб бериш сўралган. Жавобгарнинг мазкур мурожаатларга жавобан йўлланган хатида қайд этилган ҳолатда суғурта шартномаси шартларига кўра ёнғин суғурта ҳодисаси сифатида тан олинмаган ва суғурта товонини тўлаш рад этилганлиги сабабли тарафлар ўртасида низо келиб чиққан.

ФК 357-моддасининг биринчи қисмига кўра, шартнома тузилган пайтидан бошлаб кучга киради ва тарафлар учун мажбурий бўлиб қолади.

ФКнинг 915-моддасининг биринчи қисмига кўра, мулкий суғурта шартномасига мувофиқ бир тараф (суғурталовчи) шартномада шартлашилган ҳақ (суғурта мукофоти) эвазига шартномада назарда тутилган воқеа (суғурта ҳодисаси) содир бўлганда бошқа тарафга (суғурта қилдирувчига) ёки шартнома қайси шахснинг фойдасига тузилган бўлса, ўша шахсга (наф олувчига) бу ҳодиса оқибатида суғурталанган мулкка етказилган зарарни ёхуд суғурталанувчининг бошқа мулкий манфаатлари билан боғлиқ зарарни шартномада белгиланган сумма (суғурта пули) доирасида тўлаш (суғурта товони тўлаш) мажбуриятини олади.

Суғурта шартномасининг 4-бандига кўра сув тошқини, кучли шамол, бўрон, жала, сел, тупроқнинг емирилиши, дўл, қалин қор ёғиши, кўчки, яшин уриши, зилзила, ёнғин, портлаш, учувчи аппаратлар механизм ва машиналарнинг қулаши, ўғирлик, учинчи шахсларнинг қонунга зид ҳаракатлари натижасида суғурталанган мол-мулкнинг сақланиш жойида зарарланиши, нобуд бўлиши, йўқотилиши суғурта ҳодисаси ҳисобланади.

Мазкур ҳолатда суғурта шартномаси кўра суғурталанган бино-иншоотда ёнғин суғурта ҳодисаси содир бўлганлиги ва мазкур ёнғин натижасида зарар етказилганлиги иш ҳужжатларидаги ёнғин ҳақидаги далолатнома, экспертиза хулосалари, жиноят ишини қўзғатишни рад этиш ҳақидаги қарори, тарафлар вакилларининг тушунтиришлари ва бошқа далиллар билан тасдиқланиб, даъво қаноатлантирилган. Суднинг мазкур ҳал қилув қарори апелляция инстанциясида кўриб чиқилиб, ҳал қилув қарори ўзгаришсиз қолдирилган.

Бухоро туманлараро иқтисодий суди раиси      И.Юлдашев

судьялар Н.Солиев, М.Махсудова

[1] https://cyberleninka.ru/article/n/zbekistonda-tibbiy-su-urta-faoliyatining-u-u-iy-asoslari-rivozhlanish-genezisi

Иқтисодий суд ишларида прокурорнинг иштироки ва унинг аҳамияти

Сўнгги йилларда олиб бораилаётган кенг кўламли ислоҳотлар бугунги кунда шиддат тезлигида ривожланиб бораётган ижтимоий иқтисодий ва ҳуқуқий муносабатларни тартибга солишга хизмат қилмоқда. Мана шундай ислоҳотларнинг бири сифатида суд процессларида прокурор иштирокини кенгайтиришнинг аҳамиятидир.

Маълумки, Ўзбекистон Республикасида прокуратура бутун мамлакат ҳудудида қонунларнинг аниқ ва бир хилда бажарилиши устидан назоратни амалга оширадиган давлатнинг мустақил органи ҳисобланиб, Ўзбекистон Республикаси ҳудудларида қонунни аниқ ва бир хилда бажарилиши устидан назоратни амалга ошириш вазифаси Ўзбекистон Республикаси Конституцияси билан Ўзбекистон Республикасининг Бош прокурори ва унга буйсунувчи прокурорлар зиммасига юкланган.

Шу сабабли ҳам 2024 йилнинг 30 сентябрь куни “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига судларда ишларни кўришда прокурорнинг ваколатларини таъминлашга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”гиЎРҚ-968-сонли Қонуни қабул қилинди.

 Мазкур Қонун суд ишларини юритишда тарафларнинг тортишувчанлик принципини янада такомиллаштириш, давлат манфаатларини самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш, одил судловни амалга оширишга кўмаклашиш борасидаги фаолияти самарадорлигини янада ошириш ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, жамият ва давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини тўлақонли ҳимоя қилишга хизмат қилади.

Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексига ҳам ўзгартириш киритилиб, Кодекснинг 49-моддасига кўра, туманлараро, туман, шаҳар иқтисодий судларига даъво аризасини (аризани) — Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, туманлар (шаҳарлар) прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар ёки уларнинг ўринбосарлари, Қорақалпоғистон Республикаси судига, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судларига эса — Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар прокурорлари ёки уларнинг ўринбосарлари тақдим этади.

Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ёки унинг ўринбосари Ўзбекистон Республикасининг барча иқтисодий судларига даъво аризаси (ариза) тақдим этишга ҳақли.

Прокурор ўзининг даъво аризаси (аризаси) асосида қўзғатилган ишларда, шунингдек давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида ерга оид ҳуқуқий муносабатлар, давлат мулки билан боғлиқ ишларда, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунчиликни бузиш, давлат бюджетидан ундирувлар, ўзбошимчалик билан қурилган иморатга бўлган мулк ҳуқуқини эътироф этиш, хусусий мулк сифатида эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш фактини аниқлаш, божхона тўловларини ундириш билан боғлиқ ишларда иштирок этиши мумкин.

Прокурор бошқа шахсларнинг аризаси билан қўзғатилган ишнинг муҳокамасида ўз ташаббуси билан иштирок этиши мумкин эмас, бундан ушбу модданинг учинчи қисмида назарда тутилган ишлар мустасно.

Ишда иштирок этувчи прокурор ишнинг мазмуни бўйича фикрини баён этади, бундан унинг бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишга доир даъво аризаси (аризаси) бўйича қўзғатилган ишлар мустасно.

Фуқаронинг, юридик шахснинг ва давлатнинг манфаатларини кўзлаб даъво аризаси (ариза) тақдим этган прокурор даъвогарнинг ҳуқуқларидан фойдаланади ва унинг мажбуриятларини ўз зиммасига олади, бундан келишув битими ёки медиатив келишув тузиш ҳуқуқи мустасно.

Прокурорнинг ўз даъво аризасидан (аризасидан) воз кечиши даъвогарни (аризачини) ишни мазмунан кўриб чиқишни талаб қилиш ҳуқуқидан маҳрум этмайди.

Прокурор томонидан даъвогарнинг ҳуқуқини ҳимоя қилиш мақсадида тақдим этилган даъводан даъвогарнинг воз кечиши даъво аризасини (аризани) кўрмасдан қолдиришга олиб келади.

Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, прокурор иштироки келажакда давлат харидлари ва давлат бюджети билан боғлиқ жиноятларни олдини олиш ва содир этилган жиноятларни фош қилишга, ўзбошимчалик билан қурилган иморатларни бузиш ва бундай ноқонуний ҳатти-ҳаракатларни бажаришдан тийилишга, ер билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиб, бундай низоларни олдини олишга хизмат қилади.

Бухоро туманлараро иқтисодий суди раиси И.Юлдашев

ва судьялар Н.Солиев, М.Махсудова.

Иқтисодий суд ишларини юритишда прокурорнинг иштироки

Кейинги йилларда мамлакатимизда суд ҳокимияти мустақиллигини, судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш бўйича изчил ислоҳотлар амалга оширилмоқда, бу эса ўз навбатида фуқаролар ҳамда тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш кафолатларини кучайтиришга хизмат қилмоқда.

Шу билан бирга суд ишларини юритишда тарафларнинг тортишуви принципини, давлат манфаатлари самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш судлар томонидан фуқаролик, иқтисодий ва маъмурий ишларни кўришда прокурорнинг иштирокига, шунингдек ишларни кўриб чиқиш натижалари бўйича қабул қилинган суд ҳужжатлари устидан шикоят қилишга тааллуқли процессуал нормалар янада аниқлаштирилди.

Шу билан бирга Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексига прокурорнинг ерга оид ҳуқуқий муносабатлар, давлат мулки билан боғлиқ ишларда, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунчиликни бузиш, давлат бюджетидан ундирувлар, ўзбошимчалик билан қурилган иморатга бўлган мулк ҳуқуқини эътироф этиш, хусусий мулк сифатида эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш фактини аниқлаш, божхона тўловларини ундириш билан боғлиқ ишларда иштирок этишини назарда тутувчи ўзгартиришлар киритилди.

Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодексининг 49-моддасига кўра, туманлараро, туман, шаҳар иқтисодий судларига даъво аризасини (аризани) — Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, туманлар (шаҳарлар) прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар ёки уларнинг ўринбосарлари, Қорақалпоғистон Республикаси судига, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судларига эса — Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар прокурорлари ёки уларнинг ўринбосарлари тақдим этади.

Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ёки унинг ўринбосари Ўзбекистон Республикасининг барча иқтисодий судларига даъво аризаси (ариза) тақдим этишга ҳақли.

Прокурор ўзининг даъво аризаси (аризаси) асосида қўзғатилган ишларда, шунингдек давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида ерга оид ҳуқуқий муносабатлар, давлат мулки билан боғлиқ ишларда, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунчиликни бузиш, давлат бюджетидан ундирувлар, ўзбошимчалик билан қурилган иморатга бўлган мулк ҳуқуқини эътироф этиш, хусусий мулк сифатида эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш фактини аниқлаш, божхона тўловларини ундириш билан боғлиқ ишларда иштирок этиши мумкин.

Прокурор бошқа шахсларнинг аризаси билан қўзғатилган ишнинг муҳокамасида ўз ташаббуси билан иштирок этиши мумкин эмас, бундан ушбу модданинг учинчи қисмида назарда тутилган ишлар мустасно.

Ишда иштирок этувчи прокурор ишнинг мазмуни бўйича фикрини баён этади, бундан унинг бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишга доир даъво аризаси (аризаси) бўйича қўзғатилган ишлар мустасно.

Фуқаронинг, юридик шахснинг ва давлатнинг манфаатларини кўзлаб даъво аризаси (ариза) тақдим этган прокурор даъвогарнинг ҳуқуқларидан фойдаланади ва унинг мажбуриятларини ўз зиммасига олади, бундан келишув битими ёки медиатив келишув тузиш ҳуқуқи мустасно.

Прокурорнинг ўз даъво аризасидан (аризасидан) воз кечиши даъвогарни (аризачини) ишни мазмунан кўриб чиқишни талаб қилиш ҳуқуқидан маҳрум этмайди.

Прокурор томонидан даъвогарнинг ҳуқуқини ҳимоя қилиш мақсадида тақдим этилган даъводан даъвогарнинг воз кечиши даъво аризасини (аризани) кўрмасдан қолдиришга олиб келади.

Бухоро вилоят суди раиси ўринбосари

иқтисодий ишлар бўйича судлов

ҳайъати раиси                                                                 С.Абдурасулов

Ғиждувон туманлараро

иқтисодий суди раиси                                                       М.Набиев

Ўзбекистон Республикаси Президентининг2020 йил 3 сентябрдаги Суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-4818-сонли қарори

Сўнгги йилларда судлар фаолиятида замонавий технологияларни кенг жорий этиш бўйича амалга оширилган тадбирлар фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига ўз ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат қилишни эркинлаштириш, умуман одил судловга эришишни ошириш ҳамда судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш имконини берди.

Шу билан бирга, бугунги кунда судларда ишларни кўришда кўпгина вазирлик ва идоралар билан маълумот алмашинуви уларнинг ахборот тизимлари ўзаро интеграция қилинмаганлиги сабабли асосан қоғоз шаклида амалга оширилмоқда. Бундан ташқари, судлар томонидан фуқаролар ва тадбиркорларга кўрсатиладиган интерактив хизматлар турини кенгайтириш бўйича ишларни жадаллаштириш
талаб этилади.

Суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш, судлар ва бошқа идоралар ўртасида маълумот алмашинувини яхшилаш, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил
24 июлдаги «Судлар фаолиятини янада такомиллаштириш ва одил судлов самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПФ-6034-сон Фармони ижросини таъминлаш мақсадида:

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил
30 августдаги ПҚ-3250-сон қарори билан тасдиқланган 2017-2020 йилларда Судлар фаолиятига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш дастурининг ижроси натижасида судларга масофадан туриб мурожаат қилиш, суд мажлисларида видеоконференцалоқа тизимидан фойдаланиб иштирок этиш,
судьялар ўртасида ишларни автоматик тарзда тақсимлаш, суд қарорларини Интернет тармоғида эълон қилиш, ижро ҳужжатларини электрон шаклда мажбурий ижрога юбориш тизимлари жорий этилганлиги маълумот учун қабул қилинган.

Қуйидагилар суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштиришнинг кейинги босқичдаги вазифалари этиб белгиланган:

фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига кўрсатиладиган интерактив электрон хизматлар турларини кенгайтириш, ҳар бир мурожаатни кўриб чиқиш жараёнининг онлайн кузатиб борилишини таъминлаш, суд биноларида интерактив хизматлардан эркин фойдаланиш имкониятини яратиш;

судларда одил судловни амалга ошириш учун зарур бўлган маълумотларнинг тезкорлик билан олинишини таъминлаш учун вазирликлар, идоралар ва бошқа ташкилотлар билан электрон маълумотлар алмашинувини янада кенгайтириш;

махсус ахборот дастурларини жорий этиш орқали судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятининг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлаш;

суд мажлисларида масофадан туриб, жумладан мобил қурилмалар ва электрон ҳамкорликнинг бошқа шакллари орқали иштирок этиш имкониятини кенгайтириш, шунингдек иш бўйича тарафлар учун суд қарорларини онлайн тарзда олиш имкониятини яратиш;

суднинг ахборот тизимлари, маълумотлар базалари ва бошқа дастурий маҳсулотлари ахборот ва киберхавфсизлигини таъминлаш, хизмат ахборотлари ва маълумотларини комплекс ҳимоя қилиш бўйича чораларни кучайтириш.

Қуйидагиларни назарда тутувчи 2020-2023 йилларда суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш дастурига мувофиқ тасдиқланган:

2021 йил 1 январдан бошлаб барча судларда суд мажлисларини иш бўйича тарафларнинг илтимосномаси ва раислик қилувчининг розилиги билан аудиоёзувдан фойдаланган ҳолда қайд этиб бориш ҳамда суд мажлислари баённомаларини ушбу тизимдан фойдаланган ҳолда шакллантириш;

2021 йил 1 июлдан бошлаб апелляция ва кассация инстанцияси судларида ишларни судьялар ўртасида автоматик равишда тақсимлаш;

2021 йил 1 октябрдан бошлаб барча иштирокчиларни суд мажлисларининг вақти ва жойи ҳақида «SMS» хабар орқали бепул асосда хабардор қилиш;

2022 йил 1 январдан бошлаб суд қарорларини иш бўйича тарафларга онлайн тарзда, уларнинг илтимосномаси бўйича эса қоғоз шаклида тақдим этиш;

2022 йил 1 июлга қадар суд ҳокимияти органлари фаолиятида, шу жумладан фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига одил судловга эришишда қулайлик яратиш мақсадида 10 га яқин интерактив хизматлар кўрсатишни йўлга қўйиш;

2023 йил 1 январдан бошлаб суд ишларини давлат архивига электрон шаклда топшириш ва қабул қилиш;

судлар, Судьялар олий кенгаши ҳамда Судьялар олий мактабида ахборот-коммуникация технологиялари инфратузилмасини янада яхшилаш.

Қуйидагиларни назарда тутувчи Судларнинг ахборот тизимларини давлат органлари ва ташкилотларининг ахборот тизимлари билан интеграция қилиш бўйича «йўл харитаси»га  мувофиқ тасдиқланган:

28 та давлат органлари ва ташкилотлари, шу жумладан Ўзбекистон Республикаси Президентининг Виртуал қабулхонаси, Бош вазирининг Тадбиркорлар мурожаатларини кўриб чиқиш қабулхоналари ахборот тизимларини Олий суднинг ахборот тизимига босқичма-босқич улаш;

судлар томонидан давлат органлари ва ташкилотларига тақдим этиладиган маълумотларни электрон шаклда юбориш;

муайян ишни кўриш жараёнида зарур бўлган маълумотлар ва ҳужжатларни фуқароларни овора қилмаган ҳолда судлар томонидан бевосита давлат органлари ва ташкилотларидан электрон шаклда олиш;

судлар томонидан жарималарни камайтириш ёки уларни қўлламаслик масалаларини кўриб чиқишда «Ижтимоий ҳимоя ягона реестри» ва бошқа ахборот тизимларининг интеграцияси орқали фуқаронинг мулкий ҳолати ва ижтимоий аҳволи ҳақидаги ишончли маълумотлар билан танишиш;

судлар томонидан алимент миқдорини белгилашда туманлар кесимида ўртача ойлик иш ҳақлари тўғрисида маълумотларни ахборот тизими орқали электрон шаклда олиш.

Олий суд ахборот тизими билан давлат органлари ва ташкилотларининг ахборот тизимларини интеграция қилиш орқали жисмоний ва юридик шахслар ҳақидаги мавжуд маълумотлар судларнинг электрон сўрови бўйича бепул асосда тақдим этилади.

2022 йил 1 январдан бошлаб судлар фаолиятига қуйидаги имкониятларни берувчи «Адолат» ахборот тизимлари комплекси
жорий этилган:

давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари, хўжалик бошқаруви органлари, адвокатлар томонидан судларга даъво, ариза ва шикоятларни фақат электрон шаклда тақдим этиш;

манфаатдор шахслар томонидан даъво, ариза ва шикоятларни кўриб чиқиш жараёнини онлайн тарзда кузатиб бориш;

суд мажлиси иштирокчилари томонидан маълумотлар ва ҳужжатларни электрон шаклда юбориш;

суд ҳужжатларини судлар фаолиятига жорий этилган ахборот тизимидан фойдаланган ҳолда автоматлаштирилган равишда шакллантириш.

суд мажлисларида видеоконференцалоқа режимида иштирок этиш имконини берувчи мобил дастурни ишлаб чиқилган ва уни амалиётга жорий этилган;

Ички ишлар вазирлиги билан биргаликда жазони ижро этиш муассасаларида махсус хоналарни маҳбусларнинг суд мажлисларида
ва суд раҳбарияти қабулларида видеоконференцалоқа режимида иштирок этишлари имконини берувчи ускуналар билан жиҳозлаш чоралари кўрилган.

Судьялар олий кенгаши ва Олий суднинг 2022 йил 1 январдан бошлаб қуйидаги таклифларига розилик берилган:

Судьялар олий кенгашига судьялар, судьялик лавозимларига номзодлар томонидан электрон мурожаат қилиш, суҳбат жараёнида бериладиган саволлар ва вазифаларни ахборот тизими ёрдамида автоматлаштирилган ҳолда танлаш;

Судьялар олий мактабига унинг расмий веб-сайти орқали ариза ва мурожаатларни йўллаш, профессор-ўқитувчилар ва тингловчиларнинг рейтинг кўрсаткичларини электрон тарзда шакллантириш, судьялик лавозимларига номзодларни тайёрлаш, судьялар ва судлар аппарати ходимларини қайта тайёрлаш, уларнинг малакасини ошириш курслари тингловчиларининг ўқув жараёнини онлайн тарзда назорат қилиш тартибини ўрнатиш.

«UNICON.UZ» фан-техника ва маркетинг тадқиқотлари маркази» давлат унитар корхонаси ҳамда унинг ташкилий тузилмасидаги корхоналар зиммасига суд ҳокимияти органлари фаолиятига жорий этилиши режалаштирилган ахборот тизимларини ишлаб чиқиш ҳамда уларнинг ахборот ва киберхавфсизлигини таъминлаш вазифалари юклатилган.

Ахборот тизимларини ишлаб чиқиш Олий суд, Судьялар олий кенгаши, Судьялар олий мактабининг буюртмаси асосида доимий равишда «UNICON.UZ» фан-техника ва маркетинг тадқиқотлари маркази» давлат унитар корхонаси ҳамда унинг ташкилий тузилмасидаги корхоналар томонидан амалга оширилади, уларни ишлаб чиқиш учун шартномалар белгиланган тартибда тузилади
ҳамда шартнома нархи Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги томонидан белгиланган ўртача бозор нархи асосида шакллантирилади.

Ҳудудларда судьялар ҳамда судлар аппарати ходимларининг рақамли саводхонлигини ва малакасини ошириш, уларни ахборот технологиялари ва ахборот хавфсизлиги бўйича ўқитиш учун
Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети ва унинг филиаллари бириктирилган.

Олий суд Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети ва унинг филиаллари билан биргаликда ҳар йили 1 декабрга қадар кейинги йил учун судьялар ҳамда судлар аппарати ходимларининг рақамли саводхонлигини ва малакасини ошириш, уларни ахборот технологиялари ва ахборот хавфсизлиги бўйича ўқитиш юзасидан ҳудудлар кесимида тармоқ жадвалларини тасдиқланган.

Судьялар олий мактаби бир ой муддатда судьялик лавозимига номзодларни тайёрлаш, судьялар ва судлар аппарати ходимларини қайта тайёрлаш, уларнинг малакасини ошириш бўйича ташкил этилган таълим йўналишларининг ўқув дастурларига судлар фаолиятига жорий этилган ахборот тизимларидан фойдаланиш бўйича алоҳида ўқув модулини киритилган.

Суд тизими учун дастурий таъминотларни ишлаб чиқиш билан боғлиқ харажатларни молиялаштириш Ахборот-коммуникация технологияларини ривожлантириш жамғармаси, Суд ҳокимияти органларини ривожлантириш жамғармаси, халқаро грант, донор ташкилотлар ва хорижий ҳамкорларнинг маблағлари;

судлар фаолиятини рақамлаштиришда зарур компьютер, сервер ва бошқа ускуналарни харид қилиш билан боғлиқ тадбирларни молиялаштириш Давлат бюджетидан ажратилган маблағлар доирасида, Суд ҳокимияти органларини ривожлантириш жамғармаси, халқаро грант, донор ташкилотлар ва хорижий ҳамкорларнинг маблағлари ҳисобидан амалга оширилган.

           Фуқаролик ишлари бўйича

           Пешку туманлараро суди раиси                                         Ў.С.Разиков

           Девонхона мудири                                                                     Ш.Ғафуров

Skip to content