OILAVIY ZO‘RAVONLIK: JAMIYATNING OG‘RIQLI NUQTASI

Bugungi kunda O‘zbekiston jamiyatida inson huquqlarini ta’minlash, xususan, oiladagi tinchlik va osoyishtalikni saqlash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylangan. Biroq shunga qaramay, oilaviy zo‘ravonlik holatlari hanuzgacha dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. Bu nafaqat jabr ko‘rgan shaxslar hayotiga, balki butun jamiyatning barqarorligiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Oilaviy zo‘ravonlik – bu faqat jismoniy tazyiq emas. U psixologik, iqtisodiy, jinsiy va ma’naviy zo‘ravonlik shaklida namoyon bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasining “Ayollar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlar kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunida ham oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurashishning huquqiy asoslari mustahkamlab qo‘yilgan.

2024-yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi IIV tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlarga ko‘ra, 2023-yilga nisbatan oilaviy zo‘ravonlikka oid murojaatlar soni 12 foizga oshgan. 2024-yilda 22.000 dan ortiq ayollar “Ayollar daftari”ga kiritilgan, shundan 6.000 nafari oilaviy zo‘ravonlikka duchor bo‘lgan.

Eng ko‘p murojaatlar Toshkent shahri, Andijon va Farg‘ona viloyatlarida qayd etilgan. Bundan tashqari, 2024-yilning o‘zida 3.800 dan ortiq himoya orderlari berilgan.

2020-yilda qabul qilingan “Ayollarni zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonun asosida ichki ishlar organlari, prokuratura va sudlar tomonidan kompleks chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. Jumladan, fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlar tomonidan zo‘ravonlarga nisbatan yashash joyini o‘zgartirish, taqiq qo‘yish va hatto jinoiy javobgarlik belgilanishi hollari ko‘paymoqda.

Shuningdek, Jinoyat kodeksining 1101-moddasiga ko‘ra, oilaviy zo‘ravonlik uchun ma’muriy va jinoiy javobgarlik belgilanib, bu holatlar endilikda “yengil jinoyat” emas, balki jiddiy ijtimoiy xavfli xatti-harakat sifatida ko‘rilmoqda.

Oilaviy zo‘ravonlik natijasida yuzaga keladigan ruhiy travmalar bolalarning tarbiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, bu holatlar jamiyatda gender tengligining buzilishiga, ayollar va bolalar orasida tushkunlik, ishonchsizlik va hatto o‘z joniga qasd qilish darajasigacha olib kelmoqda.

1. Zo‘ravonlikka duch kelgan har bir fuqaro uchun tezkor va ishonchli yordam tizimini takomillashtirish zarur.

2. Sud-huquq sohasida faoliyat yurituvchi mutaxassislar uchun gender zo‘ravonligi bo‘yicha malaka oshirish kurslari joriy etilishi lozim.

3. Maktabgacha ta’limdan boshlab, oilaviy madaniyat va muomala etikasini o‘rgatish tizimlashtirilishi kerak.

Oilaviy zo‘ravonlik – bu nafaqat huquqiy, balki ijtimoiy-psixologik muammo. Ushbu masalaga jamiyatning barcha qatlamlari jiddiy qarashi lozim. Ayniqsa, sud-huquq tizimida ishlashni istagan yosh mutaxassislar bu borada faol, xolis va huquqiy asoslangan yondashuvga ega bo‘lishi talab etiladi.

Zo‘ravonlikka qarshi kurashish – bu kurash emas, bu insoniylikni saqlab qolishdir!

Sh.Quvvatov, N.Jo‘rayev, Z.Sherov

Buxoro viloyat sudi jinoyat ishlari

bo‘yicha sudlov hay’ati sudyalari

F.Sharapov

Buxoro viloyat sudi bosh konsultanti

G I Y O H V A N D L I K

Giyohvandlik — bu nafaqat sog‘liqni saqlash, balki huquqiy, ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni keltirib chiqaruvchi global illatdir. O‘zbekiston Respublikasi bu tahdidga qarshi qat’iy choralar ko‘rmoqda.

2023-yilda O‘zbekiston bo‘ylab giyohvandlik bilan bog‘liq jinoyatlar soni 3.500 dan oshdi. Shu yili 10 tonnadan ortiq giyohvandlik vositalari musodara qilindi. Toshkent shahrida aniqlangan jinoyatlarning 55,5 foizi yoshlar tomonidan sodir etilganligi, bu muammoning yoshlar orasida keng tarqalganligini ko‘rsatmoqda . 

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 270–276-moddalarida giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar bilan bog‘liq jinoyatlar uchun jazolar belgilangan. 2024-yil 7-oktabrda qabul qilingan qonun bilan bu jinoyatlar uchun jazolar kuchaytirildi, xususan, voyaga yetmaganlarga nisbatan sodir etilgan jinoyatlar uchun jazo choralari og‘irlashtirildi . 

2024–2028-yillarga mo‘ljallangan “Milliy strategiya” doirasida giyohvandlikka qarshi kurashish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bu strategiya doirasida uzoq muddatlik dasturlar tasdiqlanib, ijrosi nazorat qilinmoqda .

Giyohvandlikka qarshi kurashda sud-huquqiy organlarining roli beqiyosdir. Qonunchilikni takomillashtirish, profilaktik tadbirlarni kuchaytirish va yoshlar orasida targ‘ibot ishlarini olib borish orqali bu illatga qarshi samarali kurashish mumkin. Har bir fuqaroning hushyorligi va faolligi bu yo‘ldagi muvaffaqiyat kalitidir.

Sh.Quvvatov, N.Jo‘rayev, N.Sharopov

Buxoro viloyat sudi jinoyat ishlari

bo‘yicha sudlov hay’ati sudyalari

F.Sharapov

Buxoro viloyat sudi bosh konsultanti

Odam savdosi eng xavfli dushman !

Hozirgi kunda butun dunyo bo’yicha aktual mavzuga aylanib borayotgan odam savdosi mavzusi  O’zbekiston Respublikasi hududini ham chetlab o’tmagan.

Uzoq yillar davomida odam savdosiga qarshi kurashish ishlari yurtimizda faol tarzda davom e’tib kelmoqda. Keskin chora tadbirlar va jinoyatchilarga nisbatan qonuniy choralar ko’rish ishlari olib borilmoqda. 2024 -yil hisobiga ko’ra 219 nafar shaxs odam savdosi jinoyatini sodir etganlikda ayblanib, ularga nisbatan qonuniy choralar ko‘rilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 135-moddasiga o‘zgartirishlar kiritilib, odam savdosi jinoyati uchun jazolar kuchaytirilgan. Ushbu qonun 2024-yil 17-sentyabrda Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, 21-dekabrda Senat tomonidan ma’qullangan va rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kirgan.

2025-yil 19-mayda Jinoyat kodeksining 135-moddasiga kiritilgan o‘zgartirishlar rasmiylashtirilib, odam savdosi jinoyati uchun jazolar yanada kuchaytirilgan .

Asosiy o‘zgartirishlar qatoriga ushbular kiradi:

Jazo choralarining kuchaytirilishi:    

Agar odam savdosi jinoyati qalbaki hujjatlardan foydalangan holda, jabrlanuvchining shaxsiy hujjatlarini yashirish, olib qo‘yish yoki yo‘q qilish orqali sodir etilgan bo‘lsa, aybdor shaxs 5 yildan 10 yilgacha ozodlikdan mahrum etiladi.

Og‘ir oqibatlar uchun   jazo:                                           

Agar odam savdosi jinoyati jabrlanuvchining o‘limiga yoki boshqa og‘ir oqibatlarga sabab bo‘lsa, aybdor shaxs 10 yildan 15 yilgacha ozodlikdan mahrum etiladi. 

Jinoyatning ijtimoiy xavflilik darajasiga mutanosib sanksiyalar:  

Ushbu o‘zgartirishlar odam savdosi jinoyatining ijtimoiy xavflilik darajasiga mos ravishda jazolarni belgilashni ko‘zda tutadi.

Odam savdosi nafaqat O’zbekiston uchun balki butun jahon mamlakatlari uchun xavfli dushman bo’lib kelmoqda. Ogoh bo’laylik va odam savdosiga qarshi birga kurashaylik !

Sh.Quvvatov, N.Jo‘rayev, Z.Sherov

Buxoro viloyat sudi jinoyat ishlari

bo‘yicha sudlov hay’ati sudyalari

F.Sharapov

Buxoro viloyat sudi bosh konsultanti

Ўзбекистон Республикасининг №1067-сонли Қонуннинг мазмун моҳияти

Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига судлар фаолиятини ҳамда фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолатларини кучайтиришга қаратилган ўзгартириш
ва қўшимчалар киритиш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг
№1067-сонли Қонунини қабул қилинди.

Ушбу қонун қонунчилик палатаси томонидан 2025 йил 21 январда қабул қилинган бўлиб, Сенат томонидан 2025 йил 17 мартда маъқулланган. Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2025 йил 9 июнда имзоланиб, 2025 йил 10 июнда кучга кирди.

Бугунги кунда, мамлакатимизда суд ҳокимияти мустақиллигини таъминлашга, суд ишлари юритилишини такомиллаштиришга, шунингдек фуқароларнинг ва тадбиркорлик фаолияти субъектларининг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини суд орқали ҳимоя қилиш кафолатларини кучайтиришга қаратилган ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Олий судига ҳамда унинг ваколатларига тааллуқли янги нормалар белгиланганлиги Олий суди фаолиятини ягона ёндашув асосида ислоҳ қилиш зарурлиги тақозо этилганлиги боис мазкур қонун қабул қилинган.

Ушбу Қонун билан “Судлар тўғрисида”ги ва “Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида”ги Қонунлари Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқлаштирилмоқда.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексида гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи ўзининг айбсизлигини исботлаши шарт эмаслиги ва исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиш мумкинлиги, ҳеч ким ўзига ҳамда яқин қариндошларига қарши гувоҳлик беришга мажбур эмаслиги, агар шахснинг ўз айбини тан олганлиги унга қарши ягона далил бўлса, у айбдор деб топилиши ёки жазога торилиши мумкин эмаслиги, шунингдек шахснинг судланганлиги ва бундан келиб чиқадиган ҳуқуқий оқибатлар унинг қариндошлари ҳуқуқларини чеклаш учун асос бўлиши мумкин эмаслиги белгиланган.

Ушбу Қонун одил судловни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси нормаларининг тўғридан-тўғри қўлланилишини таъминлашга ҳамда давлат органларининг фаолиятини янгича ҳуқуқий тарзда йўлга қўйиш учун хизмат қилади.

Ш.Қувватов, С.Ҳамроқулов, Н.Жўраев

Бухоро вилоят суди жиноят ишлари

бўйича судлов ҳайъати судялари

Ф.Шарапов

Бухоро вилоят суди бош консултанти

Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчига давлат ҳимояси мавжуд

Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликнинг барча шаклларидан ҳимоя қилиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солишда кўплаб қонун ҳамда қонуности ҳужжатлари қабул қилинмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори бунга мисол бўла олади. Ушбу қарорда, ҳимоя ордерини бериш тартиби, ҳимоя ордерининг ижросини таъминлаш тартиби, амал қилиш муддатини узайтириш тартиби, амал қилиш муддатини тугатиш тартиби, ҳимоя ордери бериш фаолияти устидан мониторинг олиб бориш тартиблари келтирилган.

Ҳимоя ордери бу — тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчига давлат ҳимоясини тақдим этувчи, хотин-қизларга тазйиқ ўтказаётган ёки уларга нисбатан зўравонлик содир этган шахсга ёхуд бир гуруҳ шахсларга нисбатан ушбу Қонунда белгиланган таъсир кўрсатиш чоралари қўлланилишига сабаб бўладиган ҳужжат.

Ушбу ордерни бериш учун, тазйиқ ва зўравонлик қурбонининг мурожаати, жисмоний ёки юридик шахсларнинг хабарлари, шу жумладан, оммавий ахборот воситалари ва (ёки) ижтимоий тармоқлар орқали тарқалган хабарлар, давлат органларидан ва бошқа ташкилотлардан олинган материаллар, тазйиқ ёки зўравонлик содир этиш ёхуд уларни содир этишга уриниш ҳолатларининг ваколатли органлар ва ташкилотлар ходимлари томонидан бевосита аниқланиши, ҳолатларда ҳимоя ордерини бериш учун асос ҳисобланади.

Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилишни амалга оширувчи ваколатли органлар ҳамда ташкилотлар жабрланган хотин-қизлар бўйича маълумотга эга бўлгач белгиланган шаклдаги хабарномани дарҳол ички ишлар органларига тақдим этади. Хабарнома қонун ҳужжатларига мувофиқ ички ишлар органлари навбатчилик қисмидаги дафтарда қайд этилади. Тазйиқ ва зўравонлик тўғрисида хабар берган шахслар ва тазйиқ, зўравонликдан жабрланган хотин-қизлар тўғрисидаги шахсга доир маълумотлар қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қўриқланади. Ички ишлар органларининг навбатчилик қисмида белгиланган тартибда қайд этилган мурожаатлар ва хабарлар дарҳол профилактика инспекторига тақдим этилади.

Шунингдек, профилактика инспектори ички ишлар органлари навбатчилик қисмлари томонидан тақдим этилган мурожаатлар ва хабарларни 24 соат мобайнида ўрганиб чиқади ҳамда ўрганиш давомида, жабрланувчи ва зўравонлик содир этган шахслар ҳамда бошқа шахслар билан ҳолат юзасидан суҳбат ўтказади. Жабрланувчи ва зўравонлик содир этган шахснинг турмуш тарзи, тазйиқ ва зўравонлик содир этилишининг келиб чиқиши сабаблари, шарт-шароитларини ўрганади, жабрланувчи ва зўравонлик содир этган шахсларни ижтимоий реабилитация қилиш, ижтимоий мослаштириш чора-тадбирларини амалга оширади.

Профилактика инспектори мурожаат ва хабарларни ўрганиш якуни бўйича, тазйиқ ва зўравонлик ҳолатлари аниқланган тақдирда — ҳимоя ордерини расмийлаштиради. Ҳимоя ордери ўттиз кун муддатгача берилади ва ушбу ордер расмийлаштирилган пайтдан эътиборан кучга киради. Зўравонлик содир этган шахсларга ҳимоя ордери берилганлиги тўғрисида жабрланувчининг розилиги билан фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларини, шунингдек, бошқа тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилишни амалга оширувчи ваколатли органлар ҳамда ташкилотларни хабардор қилади, тазйиқ ва зўравонлик ҳолатлари аниқланмаган тақдирда қонун ҳужжатларига мувофиқ тегишли чораларни белгилайди ҳамда бу ҳақда фуқаролар йиғини раиси, котиби, хотин-қизлар билан ишлаш ва оилаларда маънавий-ахлоқий қадриятларни мустаҳкамлаш бўйича мутахассис иштирокида далолатнома расмийлаштиради, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексида назарда тутилган жиноят белгилари аниқланган тақдирда ҳимоя ордерини бериш тўғрисидаги масалани кўриб чиқиш билан бир вақтда иш материалларини жиноий жавобгарлик масаласини ҳал қилиш учун тегишли ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органга юборади.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган жабрланувчиларнинг ҳимоя ордерини бериш тўғрисидаги аризаси уларнинг қонуний вакили ёки васийлик ва ҳомийлик органининг вакили иштирокида кўриб чиқилади. Шахс ҳимоя ордерини олишни ва уни имзолашни рад этганда, профилактика инспектори холислар иштирокида далолатнома тузади ҳамда уни ушбу хатти-ҳаракатни давом эттирган тақдирда қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгарликка тортилиши тўғрисида расмий огоҳлантиради ва бу ҳақда жабрланувчини хабардор қилади.

З.Қурбонов, Т.Тангриев, С.Ҳамроқулов

Бухоро вилоят суди, жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати судьялари

Ф.Шарапов

Бухоро вилоят суди бош консултанти

Коррупция тараққиёт кушандаси

Президентимиз 2025 йил 5 март куни Коррупцияга қарши курашиш миллий кенгаши йиғилишида иштирок этиб, юртимизда коррупциядан холи муҳит яратиш бўйича қилинган ишларга баҳо бериб, келгуси вазифларни белгилаб берган эди.

Давлатимиз раҳбари йиғилишда нутқ сўзлаб, коррупция ислоҳотлар йўлидаги энг катта тўсиқ ва ғов эканини таъкидлади. Шу боис сўнги йилларда бу иллатга қарши курашиш бўйича қонунлар қабул қилиниб, янги тизим яратилди. Парламент палаталарида маъсул қўмиталар, коррупцияга қарши курашиш миллий кенгаши ва Агентлиги ташкил қилинди.

Ушбу ислоҳотлар натижасида коррупцияга қарши курашиш бўйича қилинган ишларга қаратсак. Давлатимиз раҳбари бошчилигида дастлаб унинг омилларига қарши курашилди. Масалан, ерни ҳоким қарори билан ажратишдан тўлиқ воз кечилиб, аукцион тизимига ўтказилгани натижасида бу тизим халқчил бўлди. Шаффоф қурилиш дастури жорий этилганидан кейин бу соҳада ҳам ижобий ўзгаришлар кузатилмоқда.

Давлат харидлари бўйича қонун қабул қилингани, танлов ва тендер рақамлашиб, натижада соғлом рақобат бўлгани учун ўтган йили жуда кўп миқдорда бюджет маблағлари тежалди.

Бундан ташқари, мактабгача ва мактаб таълими тизимида 10 дан ортиқ хизмат турлари тўлиқ электрон шаклга ўтказилиб, бу соҳада мурожаат сони камайганлигидан, Олий таълим тизими ҳам рақамлаштирилди, аввал тест топшириб, тўпланган балига қараб, кейин олийгоҳни  танлаш жорий қилинганлигидан ҳамда ҳамда Йўл ҳаракати хавфсизлиги инспектори “боди-камера”да хизмат ўтаётгани, авторақамлар аукционда сотилаётгани, қоғозда баённома йўқ бўлгани учун коррупция омиллари кескин камайганлигидан билсак бўлади.

Хусусан, аҳоли ва тадбиркорларга “халқ хизматидаги давлат” тамойили асосида хизмат кўрсатиш йўлга қўйилди.

Давлатимиз раҳбари йиғилишда ҳуқуқ-тартибот идоралари асосан, коррупцияни аниқлаш ва жазолаш билан ишлаб, коррупциявий омилларни таг-томири билан йўқотадиган превентив чораларга эътиборсиз қолаётгани қайд этилди. Аслида эса коррупциявий жиноятларнинг 75 фоизи туман ва маҳаллада маиший коррупция шаклида содир этилаётгани боис коррупцияга қарши курашиш ҳудудий кенгашлари таркиби тўлиқ янгиланганлиги, унга вилоят халқ депутатлари кенгаши раислари бош бўлиши таъкидланди.

Ҳудудий кенгашлар коррупциявий омилларни аниқлаб, уларга барҳам бериш учун қонунчиликни ўзгартириш, жазо муқаррарлигини таъминлаш бўйича Миллий кенгашга таклиф киритади.

Бу тизим ижтимоий–иқтисодий муаммоларни ҳал этишга кўмаклашади, шу билан бирга энди прокурор, ички ишлар ва солиқ раҳбарлари секторлар фаолияти билан шуғулланмаслиги айтиб ўтилди. Жиноятчиликнинг олдини олиш, унга қарши курашиш бўйича қўшимча вазифлар қўйилди.

Бундан ташқари энди, бюджет ва бюджетдан ташқари маблағ ҳисобидан асосий воситаларни харид қилиш бўйича талаблар ҳам кучайтирилади. Давлат идораларининг харидларида мамлакатимизда ишлаб чиқарилаётган транспорт ва мебелга устуворлик берилади.

Албатта, коррупцияга қарши курашда энг муҳим жиҳат бу давлат хизматига профессионал ва фидойи кадрларни танлаш ҳамда уларни “ҳалоллик вакцинаси” билан эмлаш ҳисобланади.

Шу боис энди давлат хизматига ишга олишдаги тартиб ва ёндашувлар такомиллаштирилмоқда. Шунингдек, фикри тоза, коррупцияга тоқатсиз янги авлодни тарбиялаш мақсадида таълим масканларида ҳаллолик ғояларини сингдириш, уларнинг ташаббусларини қўллаб-қувватлаш ишлари амалга оширилади.

Ш.Қувватов, Н.Жўраев, Н.Шаропов

Бухоро вилоят суди жиноят ишлари

бўйича судлов ҳайъати судялари

Ф.Шарапов

Бухоро вилоят суди бош консултанти

KORRUPSIYA — TARAQQIYOT DUSHMANI

Korrupsiya nima? U faqat pora olishmi yoki u bundan ham chuqurroq muammo emasmi? Nega u har qanday jamiyat uchun xavfli hisoblanadi? Ushbu savollar hozirgi davrda nafaqat huquqshunoslarni, balki butun jamiyatni o‘ylantirmoqda. Chunki korrupsiya — bu oddiy poraxo‘rlik emas, balki taraqqiyot, tenglik va adolatga putur yetkazuvchi xavfli illatdir.

Bugungi globallashuv davrida dunyoning deyarli barcha mamlakatlari korrupsiya illatiga qarshi keskin kurash olib bormoqda. Chunki korrupsiya — nafaqat qonun ustuvorligiga, balki jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy asoslariga ham jiddiy tahdid soladigan omildir. Taraqqiyot sari dadil odimlayotgan har qanday jamiyat uchun korrupsiya – to‘siq, islohotlarning samaradorligini pasaytiruvchi va ijtimoiy ishonchni yemiruvchi xavfli illat hisoblanadi.

Korrupsiya — bu mansab yoki vakolatdan shaxsiy manfaat yo‘lida foydalanishdir. U poraxo‘rlik, tanish-bilishchilik, vakolatlarni suiiste’mol qilish, davlat boyligini talon-taroj qilish kabi shakllarda namoyon bo‘ladi.

Korrupsiyaning asosiy xavfi – adolat tamoyillarining buzilishidir. U jamiyatda tengsizlik, umidsizlik, norozilik kayfiyatlarini kuchaytiradi. Ayniqsa, huquqni muhofaza qilish, sog‘liqni saqlash va ta’lim sohasidagi korrupsion holatlar bevosita inson hayoti va taqdiriga ta’sir o‘tkazadi.

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda korrupsiyaga qarshi kurash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylangan. 2020-yilda “Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi” tashkil etildi. Shuningdek, “Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilinib, barcha davlat organlari faoliyatida shaffoflik, hisobdorlik va halollik prinsiplari kuchaytirildi.

Transparency International tashkilotining 2023-yilgi “Korrupsiya sezgirlik indeksi”da O‘zbekiston 180 davlat ichida 126-o‘rinni egalladi (2022-yilga nisbatan 3 pog‘onaga ko‘tarildi).

2022-yilda respublikada 2 451 ta korrupsiya bilan bog‘liq jinoyat fosh etilgan. Bu ko‘rsatkich 2021-yilga nisbatan 12 foizga oshgan.

Bu raqamlar nafaqat muammoning mavjudligini, balki unga qarshi kurashayotgan tizimning faol ishlayotganini ham ko‘rsatadi.

Korrupsiyaga qarshi samarali kurashda fuqarolik jamiyati institutlarining, OAV va ayniqsa, yoshlar kabi faol qatlamlarning o‘rni beqiyosdir.

O‘z fikriga ega, ongli va vatanparvar yoshlar jamiyatda korrupsiyaga qarshi murosasiz munosabatni shakllantiradi. O‘zbekistonda yoshlar ishtirokida “Korrupsiyaga yo‘q deymiz!”, “Halol mehnat – pok vijdon” kabi targ‘ibot loyihalari amalga oshirilmoqda.   

Korrupsiya – jamiyat tanasidagi saraton kasalligidir. Uni yo‘qotish uchun nafaqat qonunchilik, balki ijtimoiy ong, axloq va mas’uliyat ham yuqori bo‘lishi lozim. Yurtimizda amalga oshirilayotgan tizimli islohotlar va xalqaro hamkorlik natijasida korrupsiyaga qarshi kurash bosqichma-bosqich yangi bosqichga ko‘tarilmoqda.

Sh.Quvvatov, N.Jo‘rayev, Z.Sherov

Buxoro viloyat sudi jinoyat ishlari

bo‘yicha sudlov hay’ati sudyalari

F.Sharapov

Buxoro viloyat sudi bosh konsultanti

ADOLATGA OLIB BORADIGAN YO‘L: O‘ZBEKISTONDA SUD TIZIMI ISLOHOTLARI YANGI BOSQICHDA

Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi sud tizimi jamiyatda qonun ustuvorligini ta’minlash, fuqarolarning huquq va manfaatlarini himoya qilish yo‘lida keng qamrovli va izchil islohotlar bosqichini boshdan kechirmoqda. Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan «Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqqa xizmat qilishi kerak» degan tamoyil asosida sud-huquq sohasida tarixiy burilishlar amalga oshirilmoqda.

O‘zbekiston sud tizimida mustaqillik yillaridan buyon ko‘plab islohotlar o‘tkazilgan bo‘lsa-da, aynan 2017-yildan boshlab ularning mazmun-mohiyati tubdan o‘zgardi. Sudlar faoliyatining erkinligi, shaffofligi va adolatga asoslanganligi bo‘yicha qabul qilingan yangi qonunlar, Prezident farmonlari, qaror va dasturlar sohani zamonaviy mezonlarga moslashtirishga qaratildi.

Masalan, 2021–2023 yillarga mo‘ljallangan “Sud-huquq tizimini yanada isloh qilish bo‘yicha strategiya” doirasida quyidagi yutuqlarga erishildi:

Sudlarning mustaqilligi bo‘yicha Konstitutsiyaga o‘zgartishlar kiritildi;

Barcha instansiyalardagi sudlar faoliyati elektron tizimlarga integratsiyalashdi: “E-sud”, “Sud hujjatlari axborot tizimi” joriy qilindi;

Oliy sud tizimida “Sudlar faoliyatining ochiqligini ta’minlash departamenti” tashkil etilib, matbuot kotiblari faoliyati tizimlashtirildi;

Sudya maqomi, mustaqilligi va himoyasi haqidagi qonunlar qabul qilinib, ularning ijtimoiy kafolatlari kuchaytirildi.

Sud islohotlari haqida faqat so‘z bilan emas, fakt va raqamlar bilan ham baho berish mumkin:

1,2 milliondan ortiq fuqarolik ishi elektron shaklda ko‘rib chiqilgan;

2023-yilda odam savdosi, oilaviy zo‘ravonlik, korrupsiya kabi dolzarb ijtimoiy masalalar bo‘yicha sud qarorlarining ochiqligi 67% ga oshgan;

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining 2024-yilgi hisoboti asosida, fuqarolik ishlarining 41 foizi muqobil hal etish usullari orqali hal etilgan;

“Sud qarorlarining e’lon qilinishi” bo‘yicha jamoatchilik ishonchi 2017-yildagi 23% dan 2024-yilga kelib 56% ga yetgan.

Zamonaviy sud tizimining ajralmas qismi bu — matbuot bilan samarali aloqadir. Prezidentning 2021-yil 7-iyundagi qaroriga muvofiq, har bir sud tizimi organida matbuot kotibi lavozimi joriy qilindi. Ular jamoatchilikka sud faoliyati, qarorlari, muhim islohotlar haqida tezkor, aniq va tushunarli axborot yetkazishni o‘z vazifasi deb biladi.

Sudya bloglari, veb-saytlar va ijtimoiy tarmoqlar orqali ochiqlik siyosati olib borilmoqda;

2022-yilda 67 ta viloyat va tuman sudlari o‘z rasmiy Telegram kanallarini ochdi;

“Sud matbuoti orqali adolatga xizmat” shiori ostida malaka oshirish kurslari yo‘lga qo‘yildi.

Bu borada xalq bilan bevosita muloqotni tashkil etish, har bir fuqaroda sudga nisbatan ishonch uyg‘otish — matbuot kotibi zimmasidagi eng muhim masalalardan biridir.

O‘zbekistonning sud-huquq sohasidagi yutuqlari xalqaro tashkilotlar tomonidan ham e’tirof etilmoqda. Xususan:

Jahon banki O‘zbekistonni “sud mustaqilligi bo‘yicha islohotlar yetakchisi” sifatida e’tirof etdi;

 “World Justice Project” indeksida mamlakatimiz 2015-yildagi 107-o‘rindan 2023-yilda 78-o‘ringa ko‘tarildi;

 Yevropa Ittifoqi va UNDP hamkorligida sud-huquq sohasini raqamlashtirish bo‘yicha 15 million yevrolik qo‘shma loyihalar yo‘lga qo‘yildi.

Adolatli jamiyatga intilayotgan har bir davlat uchun sud tizimining mustahkamligi — milliy taraqqiyot kafolatidir. O‘zbekiston bugun shunday yo‘lni tanlagan. Islohotlar natijasida inson huquqlarini kafolatlovchi, jamoatchilikka ochiq, professional va shaffof sud tizimi shakllanmoqda.

 Endi bu tizimni jamoatchilikka, OAVga, xalq tiliga tushunarli, sodda, aniq va tezkor uslubda yetkazish — matbuot kotiblari zimmasidagi eng muhim va sharafli masaladir. Bu borada kuchli so‘z, tiniq pozitsiya va jamiyatga xizmat qiluvchi axborot eng katta kuch bo‘lib xizmat qiladi.

Sh.Quvvatov, N.Jo‘rayev, Z.Sherov

Buxoro viloyat sudi jinoyat ishlari

bo‘yicha sudlov hay’ati sudyalari

F.Sharapov

Buxoro viloyat sudi bosh konsultanti

GENDER TENGLIGI — JAMIYAT TARAQQIYOTINING ASOSI

Bugungi globallashuv davrida ijtimoiy tenglik, ayniqsa, gender tengligi masalasi har bir demokratik jamiyatning taraqqiyot mezoniga aylangan. Gender tengligi — bu erkaklar va ayollar teng huquqlarga, teng imkoniyatlarga ega bo‘lishini anglatadi. O‘zbekiston ham ushbu yo‘nalishda izchil islohotlarni amalga oshirib, xalqaro tajriba va tamoyillar asosida adolatli ijtimoiy muhit yaratishga intilmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 58-moddasida: «Erkaklar va ayollar teng huquqlidirlar», — deb belgilangan. Bundan tashqari, 2019-yil 2-sentabrda qabul qilingan “Ayollar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlar kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonun mazkur prinsipni amaliyotga joriy etishga xizmat qilmoqda.

Shuningdek, Prezident farmoniga muvofiq 2022–2026-yillarga mo‘ljallangan “Gender tenglikka erishish strategiyasi” tasdiqlanib, davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida ayollar va erkaklar ishtirokini muvozanatlashtirish, ularning huquq va manfaatlarini teng himoya qilish choralari belgilandi.

Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra:

2024-yil holatiga ko‘ra O‘zbekiston aholisi sonining 49,8 foizini ayollar tashkil etadi;

Mehnat bozorida ayollar ulushi 46 foizdan oshgan;

Oliy ta’lim muassasalarida tahsil olayotgan talabalar orasida qizlar soni 44 foizni tashkil qilmoqda;

Parlament tarkibida ayollar ulushi 32 foizga yetgan (2015-yilda bu ko‘rsatkich 16 foiz edi).

Bu raqamlar ayollar faolligi ortayotganini ko‘rsatsa-da, hali ham gender disbalans mavjudligi inkor etilmaydi. Jumladan, yuqori lavozimlar, texnik va IT sohalarida ayollar ishtiroki kam. Aynan shu holat gender tengligini chuqurlashtirishga qaratilgan yangi yondashuvlarni talab etmoqda.

Afsuski, jamiyatimizda hanuz ayolni faqatgina uy-ro‘zg‘or ishlari bilan cheklovchi qarashlar mavjud. Ayrim hududlarda qizlarning erta turmush qurishi, ta’limdan chetda qolishi, mehnatga bo‘lgan imkoniyatlarining cheklanishi — bu sohadagi eng katta muammolardandir. Shu bois, gender tengligini ta’minlashda faqat qonunlar emas, balki ong, tafakkur, madaniyat darajasining ham o‘zgarishi zarur.

Ayollar yetakchiligining oshishi — nafaqat gender tengligi, balki ijtimoiy adolat va iqtisodiy yuksalishning kafolatidir. Birlashgan Millatlar Tashkiloti hisobotiga ko‘ra, ayollar faol ishtirok etayotgan davlatlarda ijtimoiy barqarorlik, korrupsiyaga qarshi kurashish darajasi yuqori bo‘ladi.

Shu nuqtayi nazardan, mamlakatimizda ta’lim muassasalarida qizlar yetakchiligi, ularga motivatsion dasturlar, grantlar va mentorlik loyihalarini kengaytirish dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda. Xususan, “Temurbeklar maktabi”, “Zulfiya nomidagi davlat mukofoti”, “Ayollar akademiyasi” kabi tashabbuslar bu borada muhim qadamlar bo‘ldi.

  Gender tengligi — bu faqat ayollarning muammosi emas, balki jamiyatning umumiy masalasi. Ayol kuchi va salohiyati e’tirof etilgan jamiyat hech qachon orqada qolmaydi. Teng huquqli, teng imkoniyatli, teng mas’uliyatli fuqarolarning jamiyati barqaror va taraqqiyotga yo‘naltirilgan bo‘ladi.

Bugun biz gender tengligi yo‘lida faol ishtirok etib, bu boradagi islohotlar targ‘ibotchisiga aylansak, ertangi kunimiz yanada yorqin va adolatli bo‘ladi.

Sh.Quvvatov, N.Jo‘rayev, Z.Sherov

Buxoro viloyat sudi jinoyat ishlari

bo‘yicha sudlov hay’ati sudyalari

F.Sharapov

Buxoro viloyat sudi bosh konsultanti

NAZORATNING SAMARADORLIGI – KORRUPSIYAGA QARSHI KURASHISHNING MUHIM OMILIDIR

Bugungi kunda davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biriga aylangan korrupsiyaga qarshi kurashish borasida Konstitutsiyaga bir qancha muhim o‘zgartirishlar kiritilayotganini alohida ta’kidlamoqchiman. Xususan, Konstitutsiyaviy qonun loyihasi korrupsiyaga qarshi kurashning institutsional asoslarini va uning parlament bilan o‘zaro munosabatlarini belgilab beradi.

Parlamentning O‘zbekiston Respublikasida korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risidagi yillik Milliy ma’ruzani ko‘rib chiqish vakolatlari ham konstitutsiyaviy darajada mustahkamlangan hamda Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi rahbarini tayinlash to‘g‘risidagi farmonni Senat tomonidan tasdiqlash tartibi belgilab qo‘yilgan.

Konstitutsiyaviy qonun loyihasida korrupsiyaga qarshi kurashning eng muhim omili – ochiqlikni taminlash ham o‘rin olgan. Xususan, har bir insonning global axborot tarmog‘iga kirish va undan bepul foydalanish huquqi belgilangan. Shu bilan birga, davlat budjetini shakllantirish va ijro etish tartibi ochiqlik va oshkoralik tamoyillariga asoslanishi, fuqarolar va fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan uning ustidan jamoatchilik nazorati o‘rnatilishi nazarda tutilmoqda.

Konstitutsiyaviy qonun loyihasida korrupsiyaga qarshi kurashishda muhim o‘rin tutadigan fuqarolik jamiyati institutlarining tarkibi aniq belgilab berilgan. Boshqacha aytganda, mahallalar, siyosiy partiyalar, harakatlar, ommaviy axborot vositalari, kasaba uyushmalari, jamoat fondlari va fuqarolarning boshqa jamoat birlashmalari fuqarolik jamiyatining asosini tashkil yetishi nazarda tutilgan.

Bandan tashqari, amaldagi qonunchilikda davlat budjeti ustidan parlament nazoratini amalga oshirish tartibi belgilab berilgan. Tahlillar parlamentning bu boradagi vakolatlari mukammal emasligini ko‘rsatdi. Bu Oliy Majlis va Hisob palatasi o‘rtasidagi munosabatlarda o‘z ifodasini topmoqda.

Rivojlangan xorijiy mamlakatlar tajribasi tahlili shuni ko‘rsatdiki, Hisob palatasi parlamentning budjet nazorati bo‘yicha maxsus vakolatli organi hisoblanadi. Masalan, davlat budjeti ijrosi ustidan parlament nazoratini parlament tomonidan tuziladigan maxsus moliya-nazorat organlari, xususan, Avstriya, Germaniya, Ispaniya va Fransiyada – Hisob palatasi, AQShda – Hukumatning hisobot idorasi amalga oshiradi. Kanada va Shvetsiyada — Bosh auditor idorasi, Buyuk Britaniyada — Davlat hisobi qo‘mitasi, Braziliya, Ruminiya, Portugaliya va Turkiyada — Hisob sudi ushbu vazifani bajaradi.

Bunday organ faoliyatini tashkil etish ham, albatta, Parlament vakolatiga kiradi. Parlamentning Hisob palatasini tuzish vakolatlari normalari Avstriya, Italiya, Ispaniya va boshqa mamlakatlarning asosiy qonunlarida belgilangan.

Konstitutsiyamizning 93-moddasiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Hisob palatasi raisini tayinlaydi va lavozimidan ozod qiladi. Davlat rahbari mazkur vakolatni Oliy Majlis Senati zimmasiga o‘tkazishni taklif qildi. Bu orqali Hisob palatasi davlat budjetini shakllantirish va ijro etishda parlament nazoratining muhim vositasiga aylanishi ta’kidlandi.

Savol tug‘iladi: Davlat budjeti ustidan parlament nazoratini amalga oshirishda Hisob palatasi qanday rol o‘ynaydi?

Qayd yetish joizki, davlat budjeti ustidan parlament nazoratini amalga oshirishda Oliy Majlis Hisob palatasi bilan hamkorlik qiladi. Hisob palatasining faoliyati davlat budjetining ijrosi, davlat aktivlari va passivlarining holati va faoliyati ustidan muntazam monitoring olib borish va nazoratni ta’minlash, qimmatbaho metallar va toshlar bilan operatsiyalarni amalga oshirish, oltin-valuta zaxiralarini boshqarish, budjet mablag‘larini jalb yetish, shuningdek, davlat budjeti mablag‘lari va aktivlarini boshqarishga va xorijiy kapitalni mamlakat iqtisodiyotida samarali ishlatish, davlatning tashqi qarzini o‘z vaqtida qaytarishga qaratilgan.

Oliy Majlis Hisob palatasining xulosalaridan kelib chiqib, kelgusi yil uchun mamlakatimiz soliq va budjet siyosatining asosiy yo‘nalishlari, davlat budjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlari to‘g‘risidagi loyihalarni kiritadi. Xorijiy mamlakatlarda Davlat budjetida Hisob palatasi va parlament o‘rtasidagi munosabatlarning tartibi ham belgilab qo‘yilgan. Masalan, Fransiyada Hisob sudining davlat budjeti haqidagi yillik hisoboti iyun oyi oxirida parlamentning ikki palatasi va g‘aznachilikka taqdim etiladi.

Bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri budjet ijrosining qonuniyligini baholash, budjetni boshqarish va parlament tomonidan belgilangan maqsadlarga erishishni baholashga qaratilgan. Unda davlat boshqaruvini soddalashtirish uchun qonun va me’yoriy-huquqiy hujjatlarni takomillashtirish chora-tadbirlari tavsiya etiladi. Hisob palatasi hisobotni taqdim etishdan oldin davlat budjetiga muvofiqligini tasdiqlovchi qaror qabul qilishi shart. Xorijiy davlatlar qonunlarida parlament va Hisob palatasi ham davlat budjeti ustidan parlament nazorati doirasida o‘zaro bog‘liq bo‘lgan organlar sifatida qaraladi.

Xulosa o‘rnida shuni qayd etishni istardimki, Hisob palatasi raisini tayinlash va lavozimidan ozod yetish Oliy Majlis vakolatiga aylangani juda muhim. Konstitutsiyaviy qonun loyihasida Hisob palatasi raisini tayinlash va lavozimidan ozod etish vakolatini Senatga o‘tkazish to‘g‘risidagi normaning aks ettirilishini sudya sifatida maqsadga muvofiq deb hisoblayman va qo‘llab-quvvatlayman.

Shavkat Ziyadullayev,

Buxoro viloyat sudi sudyasi

Davlat Xakimov,

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Buxoro tumanlararo sudi sudyasi

Skip to content