Коррупцияга қарши кураш бўйича амалиёт
Коррупция– давлат бошқаруви самарадорлигига, иқтисодий тараққиётга ва жамият фаровонлигига жиддий таҳдид солувчи глобал муаммо ҳисобланади. Ўзбекистонда 2017 йилдан бошлаб коррупцияга қарши курашиш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бирига айланди. Янги тизимли ёндашувлар, институционал ислоҳотлар, очиқлик ва шаффофликни оширишга қаратилган чора-тадбирлар коррупцияни камайтиришда муҳим аҳамият касб этди. Мазкур мақолада мамлакатда коррупцияга қарши кураш соҳасида амалга оширилаётган чоралар, уларнинг аҳамияти ва самарадорлиги таҳлил қилинади.
Ўзбекистонда коррупцияга қарши курашишнинг ҳуқуқий пойдевори қуйидаги меъёрий ҳужжатлар билан белгиланган:
“Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонун (2017)– коррупциянинг олдини олиш, жавобгарлик ва мувофиқлаштириш механизмларини белгилаб берди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармон ва қарорлари, хусусан коррупцияга қарши курашиш давлат сиёсати концепцияси, давлат органлари фаолиятида очиқликни ошириш чора-тадбирлари, рақамли давлатни ривожлантириш дастурлари.
Жиноят кодексига киритилган ўзгартишлар–порахўрлик ва хизмат мавқеини суистеъмол қилиш учун жазолар кучайтирилди.
2017 йилда Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ташкил этилди. Агентликнинг вазифалари қуйидагилардан иборат коррупция хавфларини таҳлил қилиш, давлат органлари ва ташкилотларда коррупцияга қарши ислоҳотларни мувофиқлаштириш, шаффофликни таъминлаш, жамоатчилик назоратини кучайтириш, халқаро ҳамкорликни ривожлантириш.
Шу билан бирга, барча вазирлик ва идораларда коррупцияга қарши курашиш бўйича ички таркибий бўлинмалар ташкил этилди.
Коррупциянинг олдини олишга қаратилган чора-тадбирлар, давлат хизмати соҳасидаги ислоҳотлар давлат хизматчилари учун одоб-ахлоқ кодекси жорий этилди, кадрларни танлаш ва лавозимга тайинлаш тизими очиқ танлов асосида амалга оширилмоқда, манфаатлар тўқнашувини олдини олиш бўйича қоидалар қатъийлаштирилди, очиқлик ва шаффофлик оширилди.
Сўнгги йилларда давлат органлари фаолияти шаффофлигини таъминлаш бўйича қатор ишлар амалга оширилди. Open data порталларининг ишга туширилиши, давлат харидларининг электрон тартибда ўтказилиши, “Очиқ бюджет” портали орқали маблағлар тақсимотини кўриб бориш имконияти, лицензия ва рухсатномаларнинг электрон тартиби шулар жумласидандир.
Булар коррупция хавфини камайтириб, жамоатчилик назоратини кучайтирмоқда. Рақамли технологиялар коррупцияга қарши самарали механизмлардан бири сифатида қаралмоқда. Ўзбекистонда электрон суд, электрон солиқ, электрон божхона, электрон клиника каби хизматлар жорий этилди, давлат хизматларининг 95 фоиздан ортиғи электрон шаклда тақдим этилмоқда, тўловлар шаффофлигини ошириш учун QR-код ва онлайн назорат тизимлари ишлаб чиқилди.
Жиноятчиликка қарши кураш ва жазони кучайтириш борасида жавобгарлик чораларининг қатъийлаштирилиб, сўнгги ислоҳотлар доирасида порахўрлик билан боғлиқ жиноятлар учун жазо чоралари кучайтирилди. Катта миқдорда пора олганлик учун узоқ муддатли озодликдан маҳрум қилиш, мол-мулкни мусодара қилиш, лавозимни эгаллаш ҳуқуқидан маҳрум қилиш чоралари қатъийлаштирилди.
Жамоатчилик учун муҳим ишларнинг очиқ суд мажлисларида кўрилиши, жиноятларнинг очиқ муҳокама қилиниши, суд қарорларининг электрон шаклда эълон қилиниши, жамоатчиликнинг фаол иштирок этиши шаффофликни таъминлаб, коррупцияга нисбатан муросасизлик муҳитини шакллантиради.
Жамоатчилик назорати ва фуқаролик жамияти ролининг ортиши Ўзбекистонда сўнгги йилларда фуқаролик жамияти институтлари фаолият майдони кенгайди. Жамоатчилик назоратининг ривожланиши коррупцияга қарши курашда муҳим аҳамият касб этади. Оммавий ахборот воситалари ва блогерлар фаоллиги журналистик текширувлар сони кўпайди. Блогерлар давлат харидлари ва бюджет сарфлари бўйича жамоатчилик фикрини шакллантирмоқда, оммавий ахборот воситалари коррупция ҳолатларини ёритишда фаол иштирок этмоқда.
Вазирлик ва идораларда жамоатчилик кенгашлари ташкил этилди. Улар:
коррупция хавфларини баҳолаш, давлат органлари фаолиятини мониторинг қилиш, ҳуқуқбузарликлар ҳақида аҳоли мурожаатларини ўрганиш билан шуғулланади.
Халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик соҳасида Ўзбекистон БМТ, ЕХҲТ, OECD каби халқаро ташкилотлар билан ҳуқуқий ислоҳотлар, давлат бошқарувини яхшилаш, шаффофлик стандартларини жорий этиш масалаларида ҳамкорлик қилмоқда.
Transparency International ташкилоти ҳар йили эълон қиладиган коррупцияни қабул қилиш индексида Ўзбекистоннинг кўрсаткичлари сўнгги йилларда яхшиланиб бормоқда. Бу чакана ўзгариш эмас, балки тизимли ислоҳотлар самарасидир.
Ўзбекистонда коррупцияга қарши кураш сўнгги йилларда давлат сиёсатининг стратегик йўналиши сифатида шаклланиб, қуйидаги йўналишларда самарали натижаларга эришилди. Қонунчилик ва институционал тизим яратилди, очиқлик ва шаффофлик оширилди, рақамлаштириш орқали хавфлар камайтирилди, жамоатчилик назорати кучайди, халқаро ҳамкорлик кенгайди.
Шу билан бирга, коррупцияга қарши кураш узлуксиз жараён бўлиб, институционал барқарорлик, жамоатчилик иштироки ва манфаатлар тўқнашувини олдини олиш бўйича кўшимча ислоҳотлар талаб этилади.
Ғиждувон туманлараро
иқтисодий суди раиси М.Набиев
Ғиждувон туманлараро
иқтисодий суди судьяси О.Жамилов