Оилавий (маиший) зўравонлик ҳуқуқбузарлигининг
ўзига хос хусусиятлари ва олдини олиш чоралари
Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 76-моддасида оила жамиятнинг асосий бўғинидир ҳамда у жамият ва давлат муҳофазасидадир, никоҳ Ўзбекистон халқининг анъанавий оилавий қадриятларига, никоҳланувчиларнинг ихтиёрий розилигига ва тенг ҳуқуқлилигига асосланади, давлат оиланинг тўлақонли ривожланиши учун ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий ва бошқа шарт-шароитлар яратади деб қатъий белгиланган. Шу билан бирга 2023 йил 11 апрель куни Ўзбекистон Республикасининг “Хотин-қизлар ва болалар ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш тизими янада такомиллаштирилиши муносабати билан ўзбекистон республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонуни қабул қилинди. Мазкур муносабат билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекслари, бир қатор қонун ва қонун ости ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди. Жумладан, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекси 592-модда билан тўлдирилиб, оилавий (маиший) зўравонлик деб номланди. Мазкур модда 1-қисмида хотинига (эрига), собиқ хотинига (собиқ эрига), бир рўзғор асосида биргаликда яшаётган шахсга ёки умумий фарзандга эга бўлган шахсга нисбатан содир этилган мулк, таълим олиш, соғлиқни сақлаш ва (ёки) меҳнатга оид ҳуқуқни амалга оширишга тўсқинлик қилиш, мол-мулкига ва шахсий ашёларига қасддан шикаст етказиш, худди шунингдек ушбу шахслар соғлиғининг ёмонлашувига олиб келган тарзда уларнинг шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаш, уларни, қўрқитиш, яқин қариндошларидан ажратиб қўйиш учун жавобгарлик белгиланган. Шахснинг ҳаракатларини малакалашда жабрланувчининг шахси муҳим аҳамиятга эга. Оилавий (маиший) зўравонлик хотинига (эрига), собиқ хотинига (собиқ эрига), бир рўзғор асосида биргаликда яшаётган шахсга ёки умумий фарзандга эга бўлган шахсга нисбатан етказилган бўлсагина, жавобгарликка сабаб бўлади. Бунда:
эр-хотин — никоҳи фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органларида рўйхатга олинган шахслар;
собиқ эр-хотин — никоҳи қонунда белгиланган тартибда тугатилган ёки ҳақиқий эмас деб топилган шахслар;
бир рўзғор асосида биргаликда яшаётган шахслар — муайян хонадон ёки уйда эр-хотинлик муносабатларида яшовчи, умумий мол-мулк ва пул маблағларига эгалик қилувчи эркак ҳамда аёл;
умумий фарзандга эга бўлган шахслар — ўзаро муносабатлари натижасида фарзандли бўлган эркак ва аёл тушунилади.
Амалиётда мазкур тоифадаги ишларни судда кўриб чиқиш давомида, маъмурий жавобгарликка тортилаётган шахсларнинг нотўғри малакаланган ҳолатлар учраб турибди. Жумладан, қайнона, келин, қайниака, қайниука ва бошқалар, аммо эр-хотинлик муносабатлари бўлмаган ва умумий фарзандга эга бўлмаган шахсларнинг қилмиши ҳам МЖтКнинг 592-моддаси билан малакаланган. Судда ишни кўриб чиқишда маъмурий жавобгарликка тортилаётган шахснинг қилмиши МЖтКнинг 592-моддасидан Кодекснинг тегишли моддасига қайта малакаланиб, айбдор шахснинг қилмиши ва шахсига мос ва етарли жазо тайинланган. Мазкур тоифадаги ҳуқуқбузарликларнинг келиб чиқишига оиладаги муҳитнинг салбий эканлиги, эр ва хотин ўртасидаги муносабатлар кескин эканлиги, турмушдаги ижтимоий муаммолар ва моддий етишмовчилик, ҳуқуқий онг ва маданиятнинг ривожланмагани, оила муқаддас эканлиги ҳақидаги тушунчаларнинг етишмаслиги асосий сабаблар ҳисобланади. Бу каби ҳуқуқбузарлик ёки жиноятнинг келиб чиқмаслиги ва олдини олиш мақсадида фуқаролар, жумладан эр-хотинлик муносабатларига киришаётган ёшларга кенг қамровли тушунтириш ишларини олиб бориш лозим бўлади. Уларга оила жамиятнинг асосий бўғини экани, ҳаётда бир-бирини қўллаб-қувватлаши, ўзаро характерларини англаб олишлари, миллий қадриятларга ҳурмат қилиш, ижтимоий муаммолар, бўлажак фарзандлар тарбиясида масъулиятни ҳис қилиш каби муҳим тушунчаларни етказиш лозим бўлади.
Зеро, оила мустаҳкам бўлса, мамлакат ривожланади, жамият фаровон бўлиб, гуллаб-яшнайди.
Жиноят ишлари бўйича
Қоровулбозор тумани судининг
тергов судьяси Б.Қурбонов