Тўловга қобилиятсизлик ишларини кўриш:

ҳуқуқий асослар, тартиб ва амалий аҳамияти

Бозор иқтисодиёти шароитида корхоналар ва юридик шахслар фаолияти нафақат фойда олиш, балки молиявий хавфлар билан ҳам боғлиқдир. Узоқ муддат давомида қарзларини тўлай олмаслик ҳолати юзага келганида, бундай субъектлар тўловга қобилиятсиз деб топилиши мумкин. Тўловга қобилиятсизлик ҳолатлари иқтисодий судлар томонидан махсус қонуний тартибда кўриб чиқилади.

Тўловга қобилиятсизлик тушунчаси

Ўзбекистон Республикаси “Тўловга қобилиятсизлик тўғрисида”ги Қонунига мувофиқ, тўловга қобилиятсизлик — бу қарздорнинг ўз мажбуриятларини ўз вақтида бажаришга молиявий имконияти йўқлиги туфайли, унда мавжуд қарзларни қоплашга етарли маблағ ёки мол-мулк бўлмаган ҳолатидир.

Тўловга қобилиятсизлик:

доимий ва узоқ муддатли бўлса,

суд томонидан тасдиқланса,

расмий тартибда эълон қилинади.

Ишни кўриш тартиби

Ариза бериш

Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги ишлар, одатда, қуйидаги субъектлар томонидан судга ариза киритилиши билан бошланади:

Қарздорнинг ўзи (ўзини банкрот деб тан олиши ҳолатида)

Кредиторлар (қарзни ундира олмаган тақдирда)

Солиқ органлари ёки бошқа ваколатли идоралар

Аризани қабул қилиш ва иш қўзғатиш

Суд ариза шартларига мувофиқликни текширади ва иш юритишни бошлайди. Аризада қарздорнинг молиявий ҳолати, қарздорлик миқдори, муддати, тўловнинг имконсизлиги далиллари бўлиши керак.

Молиявий таҳлил ва вақтинчалик бошқарув

Суд қарорига кўра, қарздор корхонага вақтинчалик бошқарувчи тайинланади. У қарздорнинг молиявий ҳолатини текширади, мулкни рўйхатга олади ва тиклаш ёки тугатиш бўйича таклиф беради.

Тугатиш (банкротлик) ёки тиклаш (реорганизация)

Суд қарздорнинг молиявий барқарорлигини тиклаш учун реабилитация режаси тасдиқлаши ёки тўловга қобилиятсизликни эълон қилиб, мулкни реализация қилиш ва кредиторларга тақсимлаш ҳақида қарор чиқариши мумкин.

Тўловга қобилиятсизлик ишларининг ҳуқуқий оқибатлари

Қарздорнинг мулкига эгалик қилиш ва уни тасарруф этиш ҳуқуқи чекланади.

Янги шартномалар тузиш, мажбуриятларни бажариш фақат суд ва бошқарувчи розилиги билан амалга оширилади.

Кредиторларнинг талабларини қондириш фақат суд қарорига асосан, навбатлилик асосида амалга оширилади.

Қарздор юридик шахс бўлса, тугатилган деб эълон қилинади, давлат реэстридан чиқарилади.

Амалий аҳамияти

Тўловга қобилиятсизлик жараёнлари қуйидаги муҳим функцияларни бажаради:

Бозор иштирокчиларининг молиявий интизомини оширади;

Нотўғри бошқарувга эга бўлган субъектлар иқтисодиётдан четлаштирилади;

Кредиторларнинг ҳуқуқлари ҳимоя қилинади;

Фойдали фаолиятни қайта тиклаш имконияти яратилади (агар реабилитация танланса).

Тўловга қобилиятсизлик институтининг қонуний асосда юритилиши — иқтисодий барқарорликни таъминлашнинг муҳим воситасидир. Иқтисодий судлар бундай ишларни ҳал қилишда нафақат молиявий ҳолатни, балки ижтимоий ва иқтисодий омилларни ҳам инобатга олади. Бу жараён қонунийлик, адолат ва тартиб асосида олиб борилиши лозим.

Бухоро вилоят суди иқтисодий ишлар

бўйича судлов ҳайъати судьяси                               О.Қўлдошов