ПЕНЯ МИҚДОРИНИНГ КАМАЙТИРИЛИШИ АСОСИ ҚОНУН БИЛАН МУСТАҲКАМЛАНГАН
Мамлакатимизда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун кент имкониятлар яратилган бўлиб, бу борада иқтисодий соҳа ривожлангани сайин шартномавий муносабатлардан юзага келадиган низоли масалаларда судларга мурожаатлар кўпайиши табиий ҳолдир.
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 263-моддасига кўра, неустойка тўлаш тарафларнинг келишувида назарда тутилган ёки тутилмаганлигидан қатъи назар, кредитор қонунда белгиланган неустойка (қонуний неустойка)ни тўлашни талаб қилишга ҳақли.
Даъвогар Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг Бухоро вилоят ҳудудий бошқармаси жавобгар К.Толибовдан (исм фамилиялар ўзгартирилди) 2022 йил 31 октябрда Пешку тумани “Ч” МФЙ ҳудудида жойлашган 0000-сонли лот бўйича 0,1208 гектар бўлган кўп қаватли уй-жой бинолари ва мажмуаларини қуриш учун ер участкасини ижара ҳуқуқи асосида сотиш бўйича олди-сотди шартномаси бўйича тўловларни ўз вақтида тўламаганлиги учун 110.057.972 сўм пеняни ундиришни сўраган.
Иш ҳолатларидан кўринишича, Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг Бухоро вилоят ҳудудий бошқармаси ва фуқаро Ҳайитова Диловар Рахмоновна ўртасида 2022 йил 31 октябрда Пешку тумани “Ч” МФЙ ҳудудида жойлашган 3351557-сонли лот бўйича 0,1208 гектар бўлган кўп қаватли уй-жой бинолари ва мажмуаларини қуриш учун ер участкасини ижара ҳуқуқи асосида сотиш бўйича (866.520.000 сўмлик) олди-сотди шартномаси тузилган.
Шартноманинг 3.1-бандига кўра, харидор ер участкасини сотиб олиш учун шартномадаги график асосида тўловларни Бухоро вилоят Давлат активлари бошқармаси фойдасига ҳар ойнинг 3 санасида тўлаш мажбуриятини олган, ушбу шартноманинг 6.2-бандига кўра “мазкур шартноманинг 3.1-бандига мувофиқ, сотиб олиш тўловлари ўз вақтида тўланмаган тақдирда, харидор ҳар бир кечиктирилган кун учун ўз вақтида тўланмаган тўловларнинг 0,4 фоизи миқдорида, лекин ўз вақтида тўланмаган тўлов қийматининг 50 фоизидан ортиқ бўлмаган миқдорда буюртмачига пеня тўлайди”- деб кўрсатилган.
Фуқаролик кодекснинг 326-моддасига кўра, агар тўланиши лозим бўлган неустойка кредиторнинг мажбуриятини бузиш оқибатларига номутаносиблиги кўриниб турса, суд неустойкани камайтиришга ҳақли. Бунда қарздор мажбуриятни қай даражада бажарганлиги, мажбуриятда иштирок этаётган тарафларнинг мулкий аҳволи, шунингдек кредиторнинг манфаатлари эътиборга олиниши керак.
Суд алоҳида ҳолларда қарздор ва кредиторнинг манфаатларини ҳисобга олиб, кредиторга тўланиши лозим бўлган неустойкани камайтириш ҳуқуқига эга.
Кодекснинг 335-моддасига кўра, агар кредитор қасддан ёки эҳтиётсизлик туфайли мажбуриятни бажариш мумкин бўлмаслиги юз беришига ёки бажармаслик туфайли етказилган зарар миқдорининг кўпайишига кўмаклашган бўлса, шунингдек кредитор мажбуриятни бажармасликдан етказилган зарарни камайтириш чораларини қасддан ёки эҳтиётсизлик туфайли кўрмаган бўлса, суд ишнинг ҳолатларига қараб тўланадиган ҳақ миқдорини камайтиришга ёки кредиторга ҳақ тўлашни батамом рад этишга ҳақли.
Суд 110.057.972 сўм пеня ундириш ҳақидаги даъво талабини муҳокама қилиб, пеня миқдори кўпайишига даъвогарнинг ўзи ҳам сабабчи эканлигини, жавобгар ҳомиладор бўлиб, ўзи ва турмуш ўртоғи ишсиз эканлигини, ҳозирда моддий жиҳатдан қийналиб қолганлигини, мазкур ҳолатда суд пеня миқдорини камайтиришга ҳақли эканлигини инобатга олиб, амалда 110.057.972 сўм пеня ундирилиши лозим бўлса-да, талабни қисман қаноатлантириб жавобгардан даъвогарнинг фойдасига 10.000.000 сўм миқдорида пеня ундиришни лозим топган.
Судга мурожаат қилиш ҳуқуқи Конституциямизда ҳам мустаҳкамланган бўлиб, хусусан 55-моддасига кўра, Ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланади.
Хулоса ўрнида, эсда тутиш лозим бўлган ягона ҳолат бу шартнома шартларига қатъий риоя қилиш, мажбуриятни ўз муддатида бажариш – шартнома иштирокчилари ўртасида муносабатлар давом этишининг асоси бўлиб хизмат қилади.
Изоҳ: мақола қонуний кучда бўлган суд қарори асосида тайёрланди.
Ў.С.Разиков
фуқаролик ишлари бўйича
Пешку туманлараро суди раиси
М.А.Матякубов
фуқаролик ишлари бўйича
Пешку туманлараро суди судьяси