Янги Ўзбекистон Конституцияси ва инсон ҳуқуқлари
Мамлакатимизда турли соҳаларда кечаётган туб ислоҳотларда, энг аввало, адолат тамойилларга асосланган ҳуқуқий демократик давлат қуриш, инсон манфаатларини олий қадрият даражасига кўтариш, ҳар бир фуқаронинг ҳақ-ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлашдек эзгу мақсадлар мужассам бўлиб, жамики дунёвий неъматлар орасида энг улуғи-инсон деган фикр илгари сурилди, шу асосда инсон, жамият ва давлат ўртасидаги ўзаро муносабат оқилона ҳуқуқий ечимини топишга интилмоқда, шунга кўра, мамлакатимизда инсон мафаатларини кўзлаган ҳолда амалга оширилаётган ислоҳотлар натижасида йилдан-йилга халқимиз турмуш даражаси ва сифати яхшиланиб бормоқда.
Конституциянинг янги таҳририда бош масала саналган инсон ҳуқуқ ва эркинликларини янада кенгайтириш, мавжудларини мазмунан бойитиш, ҳуқуқ ва эркинликларнинг конституциявий кафолатлари, давлат масъулиятининг кучайтирилганлиги фуқароларнинг мурожаат қилиш ҳуқуқи мисолида кўрсатилган.
Конституцияни янгилаш ва янги таҳрирда қабул қилишнинг бош мақсади унда инсон ҳуқуқларини кўпайтириш, янги ҳуқуқларни мустаҳкамлаш, мавжуд ҳуқуқларни мазмунан бойитиш, инсон ҳуқуқлари кафолатларини ва бу борада давлатнинг масъулиятини кучайтириш эди. Аввалги Конституциянинг “Инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари” бўлимида 35 та модда бўлган бўлса, янги таҳрирдаги Конституциянинг шу бўлими 46 та моддадан иборат бўлди. Шунингдек, моддалардаги нормалар миқдори ҳам бир неча марта кўпайтирилди.
Бундан кўринадики, бугунги кунда ҳар бир фуқаромиз амалга оширилаётган ислоҳотлардан руҳланиб яшамоқда.
Демократия ва адолат ғоялари асосида инсон ҳуқуқларини таъминлашга, ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини шакиллантиришга пойдевор бўлиб хизмат қилаётган Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, аввало, миллатнинг юзи, халқнинг хоҳиш-иродаси, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатидир, шунинг учун ҳам юритимизда олиб борилаётган барча соҳадаги ислоҳотлар айнан Конституциямиз асосида амалга оширилмоқда.
Авваламбор, ҳеч кимга сир эмас, сўнгги олти йилда эришган ютуқларимизни ортга қайтмаслигининг ишончли конституциявий ҳимоясини таъминлаш, ушбу эришилган ютуқлар, ҳуқуқ ва эркинликлардан нафақат ҳозирги, балки келажак авлодларимиз эмин-эркин фойдаланиши учун уларни Конституцияга муҳрлаб қўйиш лозим бўлмоқда.
Чунки, дунёда кундан-кунга турли хавф-хатар ва таҳдидлар ҳамда
янгидан-янги синовлар, шунингдек айрим давлатларнинг дунё
харитасида қолиш-қолмаслиги савол остида қолаётганлиги, мамлакатимиз қудратли давлатга айланиб бораётганлиги, аҳоли сонининг ошаётганлиги, унинг ярмидан кўпи ёшлар бўлиши, уларга муносиб шароитлар яратиб бериш учун барқарор иқтисодиёт, хавфсиз давлат, самарали бошқарув ва ижтимоий кафолатларни таъминлаш лозим.
Буларни барчаси учун мустаҳкам ҳуқуқий пойдевор зарур бўлиб, Янги Ўзбекистонга янгиланаётган Конституцияни қабул қилишни тақозо қилади.
Шу муносабат билан, янгиланаётган Конституция лойиҳасини шакиллантириш учун халқ муҳокамасига қўйилди. Авваллари Конституция лойиҳаси ишлаб чиқилиб, кейин халқ муҳокамасига тақдим этилган бўлса, бунда эса, берилган таклифлар асосида лойиҳа шакиллантирилиб, кейинги босқичда янгиланаётган Конституциявий лойиҳа умумхалқ муҳокамасига қўйилди.
Ушбу лойиҳа билан оммавий ахборот воситалари, интернет тармоқлари орқали халқимиз танишиб чиқиб, 2022 йил 25 июндан
1 августга қадар ўтказилган умумхалқ муҳокамасида фуқароларимиз томонидан бир юз эллик мингдан ортиқ таклифлар билдирилди.
Бундан кўринадики, ушбу жараёнларда халқимизнинг фикри ва таклифлари икки босқичда ўрганилиб, конституциявий лойиҳа ишлаб чиқилди.
Шу боисдан хабарингиз борки, янгиланаётган Конституция лойиҳаси умумхалқ муҳокамасида, етук олимлар, жамоатчилик, халқаро ва хорижий экспертлар иштирокида муҳокамаларда ҳар томонланма таҳлил қилинди ва маромига етказилди.
Янги Конституциявий қонун лойиҳасини тайёрлаш ва такомиллаштиришда 400 дан ортиқ халқаро ҳужжатлар, 190 га яқин мамлакатлар конституциялари пухта ўрганилиб, жамоатчилик вакиллари иштирокида муҳокамалар ўтказилди.
Лойиҳадаги моддалар сони 128 тадан 155 тага, нормалар сони 275 тадан 434 тага ошди, яъни асосий Қонунимизнинг 65 фоиз матни халқимиз таклифлари асосида янгиланди.
Шу ўринда янги Конституция лойиҳасининг мазмун-моҳиятига ва энг асосий, муҳим жиҳатларига қисқача тўхталсак.
Янги Конституция лойиҳасида Ўзбекистон “ҳуқуқий давлат” деган конституциявий тамойил белгиланган.
Бу барчанинг қонун олдида тенглигини ва қонундан ҳеч ким устун эмаслигини таъминлаш, судлар томонидан адолатли қарорлар қабул қилиш, умуман олганда, давлат органларининг халққа хизмат қилиши учун мустаҳкам пойдевор бўлади.
Илгари Конституциямизда амал қилиб келган “давлат-жамият-инсон” тамойилини янги таҳрирдаги Конституциямизда “инсон-жамият-давлат” деб ўзгартириш, яъни энг аввало, инсон манфаатини ҳар нарсадан устун қўйишни мақсад қилган.
Хусусан, унда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш давлатнинг олий мажбурияти этиб ҳамда инсон ва давлат органлари ўртасида юзага келадиган ноаниқликлар инсон фойдасига талқин қилиниши белгиланган, бу эса инсон манфаатлари устувор бўлишини амалда таъминланмоқда.
Шунингдек, янги Конституциявийда ҳар ким Ўзбекистон Республикасининг қонунчилигига ва халқаро шартномаларга мувофиқ, агар давлатнинг ҳуқуқий ҳимояга доир барча ички имкониятларидан фойдаланиб бўлинган бўлса, инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилувчи халқаро органларга мурожаат этишга ҳақли эканлиги белгилаб берилган.
Мазкур Конституция ҳақиқатан ҳам Халқ Конституцияси бўлаяпти, чунки унда аҳолининг барча қатлами, жумладан, аёллар, нуронийлар, болалар, ёшлар, ногиронлиги бўлган, ижтимоий ҳимояга муҳтож шахслар, хориждаги ватандошларимиз, ҳатоки, маҳкумлар – барча барчасини ҳуқуқ ва манфаатлари ҳисобга олинган.
Яна муҳим жиҳатларидан бири, ҳар ким уй-жойли бўлиш ҳуқуқига эга экани ва ҳеч ким суднинг қарорисиз, қонунга номувофиқ ҳолда уй-жойидан маҳрум этилиши мумкин эмаслиги каби ҳуқуқлар кафолатланган.
Янги Конституция инсон ҳаёти, дахлсизлиги, қадр-қимматини ҳимоя қилиб, чинакам халқ давлатчилиги асосларини яратади ва аҳоли фаровонлигини юксалтириш билан бирга, янги Ўзбекистон тараққиётида янги даврни очиб беради.
Озоджон Новрузов,
Фуқаролик ишлари бўйича
Бухоро туманлараро суди раиси
Фирдавс Зойиров,
Фуқаролик ишлари бўйича
Бухоро туманлараро суди девонхона мудири