Даъво муддати: тушунчаси, турлари ва ҳуқуқий аҳамияти

Фуқаролик ҳуқуқида ҳар бир шахс ўз бузилган ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат қилиши мумкин. Бироқ бу ҳуқуқ доимий эмас — у муайян муддат билан чегараланади. Ҳуқуқни ҳимоя қилишга бўлган бу давр даъво муддати деб аталади. Даъво муддати — бу фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларда муҳим институт бўлиб, ҳуқуқий барқарорлик ва ишончни таъминлайди.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 148-моддасига кўра, даъво муддати — бу шахснинг ҳуқуқи бузилган пайтдан бошлаб ушбу ҳуқуқни суд орқали ҳимоя қилиш учун белгиланган муддатдир. Ушбу муддат тугагач, суд одатда даъвони кўришдан бош тортади, агар у қонун билан истисно этилмаган бўлса.

Даъво муддати институтининг асосий мақсади — йиллар давомида ҳуқуқий ноаниқликни олдини олиш, ҳуқуқий муносабатларнинг барқарорлигини таъминлаш ҳамда жавобгарнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишдан иборат. У шунингдек, шахсларни ўз ҳуқуқларини ўз вақтида амалга оширишга ундайди.

Даъво муддати турлари

Умумий даъво муддати

Фуқаролик кодексининг 149-моддасига мувофиқ, умумий даъво муддати 3 йил этиб белгиланади. Бу муддати барча фуқаролик-ҳуқуқий талаблар учун татбиқ этилади, агар қонун билан бошқача муддат белгилаб қўйилмаган бўлса.

Махсус даъво муддати

Айрим ҳуқуқий муносабатлар учун қонунчиликда қисқароқ ёки узоқроқ муддатлар белгиланади. Масалан:

Ташиш шартномасидан келиб чиқадиган даъволар учун — 1 йил.

Нуқсонли товарлар учун даъво — 6 ой ёки 1 йил (товар турига қараб).

Ҳаёт ва соғлиққа зарар етказиш билан боғлиқ даъволар учун — 3 йил, лекин зарар кўрилганлигини билган пайтдан бошлаб ҳисобланади.

Даъво муддатининг бошланиши

Даъво муддати, одатда, фуқаро ўз ҳуқуқининг бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошлаб ҳисобланади. Айрим ҳолларда, муддати кечиктирилган ёки турлича бошланган бўлиши мумкин (масалан, яширин нуқсонлар бўйича даъволар).

Даъво муддати ўтганидан кейин

Даъво муддати ўтиб кетган бўлса, бу даъвони қаноатлантиришга тўсқинлик қилади. Бироқ агар томонлар бу муддат тугаганидан бехабар бўлиб, даъво кўтарилган бўлса, суд уни фақат жавобгар даъво муддати ўтганлиги ҳақида эътироз билдирса, рад этади. Акс ҳолда, даъво кўриб чиқилади.

Даъво муддатининг тўхташи, бекор бўлиши ва тикланиши

Фуқаролик кодексида айрим ҳолатларда даъво муддати ҳисобланишини:

Тўхтатиб туриш (уруш, форс-мажор, томоннинг оғир ҳолати),

Тиклаш (агар шахс узрли сабабларга кўра даъво қилолмаган бўлса),

Янги муддатдан бошланиши (масалан, даъвони тан олиш) каби ҳолатлар назарда тутилган.

Даъво муддати фуқаролик ҳуқуқининг тартиб-интизомини сақлашда, ҳуқуқларни ўз вақтида амалга оширишни таъминлашда муҳим воситадир. Ҳар бир фуқаро ва юридик шахс ўз ҳуқуқларини йўқотиб қўймаслиги учун даъво муддатларига қатъий риоя қилиши зарур. Шунингдек, судлар ва юристлар ушбу институтни тўғри қўллаш орқали адолатли ёндашувни таъминлайдилар.

Бухоро вилоят суди иқтисодий ишлар

бўйича судлов ҳайъати судьяси                               Х.Абдуллаев