Суд бошқарувчилари, уларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари

“Тўловга қобилиятсизлик тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни (бундан буён матнда Қонун деб юритилади)нинг 1-моддасига кўра,ушбу Қонуннинг мақсади юридик ва жисмоний шахсларнинг, шунингдек якка тартибдаги тадбиркорларнинг тўловга қобилиятсизлиги соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат. Ушбу Қонуннинг амал қилиши давлат муассасаларига ва бошқа нотижорат ташкилотларига нисбатан татбиқ этилмайди, бундан матлубот кооперативи ёки ижтимоий фонд шаклидаги фаолиятни амалга ошираётган юридик шахслар мустасно.

Иқтисодий судлар томонидан тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги ишлар Қонун ва Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодекси талабларига мувофиқ кўриб ҳал этилади. Суд томонидан қарздор тўловга қобилиятсиз деб топилганда, тугатиш ишларини олиб бориш учун тегишли аттестатга эга бўлган суд бошқарувчиси тайинланади. Хўш, суд бошқарувчиси деганда амалдаги қонунчилик ҳужжатларига кўра кимлар тушунилади?

Маълумки, Қонуннинг 22-моддасига асосанолий маълумотга ҳамда камида икки йиллик иш стажига эга бўлган, шунингдек ваколатли давлат органида аттестациядан ўтган шахслар суд бошқарувчилари этиб тайинланиши мумкин. Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган талабларга жавоб берадиган, фуқаролик ва иқтисодий суд ишларини юритишга ихтисослашуви бўйича лицензияга эга бўлган адвокат ҳам суд бошқарувчиси бўлиши мумкин.

Суд бошқарувчилари этиб қуйидагилар тайинланиши мумкин эмас:

қарздорга ёки кредиторларга нисбатан манфаатдор шахслар;

судланганлик ҳолати тугалланмаган ёки судланганлиги олиб ташланмаган шахслар;

суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган шахслар;

ўзига нисбатан тўловга қобилиятсизлик тартиб-таомили жорий этилган якка тартибдаги тадбиркорлар ёки жисмоний шахслар;

илгари суд бошқарувчиси вазифасини бажараётганда қарздорга, кредиторларга зарар етказган ва бу зарарнинг ўрнини қопламаган шахслар;

ваколатли давлат органи қарори билан суд бошқарувчиси аттестатининг амал қилиши тугатилган (бекор қилинган) ва (ёки) вақтинча тўхтатиб турилган (суд бошқарувчиси аттестатининг амал қилиш муддати вақтинча тўхтатиб турилган муддатга) шахслар;

ўзига нисбатан бошқа шахсларнинг ишларини ва (ёки) мол-мулкини бошқариш бўйича фаолиятни амалга оширишга чеклов белгиланган шахслар (бундай фаолият билан шуғулланиш ҳуқуқидан маҳрум этилган шахслар).

Суд ушбу модданинг учинчи қисмида кўрсатилган асосларга мувофиқ тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги ишда иштирок этаётган шахслар тақдим этган далиллар бўлган тақдирда, суд бошқарувчилигига тавсия этилган номзодни тайинлашни рад этади ёки суд бошқарувчисини вазифаларини бажаришдан озод этади.

Суд бошқарувчиси тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги ишда иштирок этаётган шахсларга зарар етказилиши ҳодисаси учун ўз жавобгарлигини суд томонидан суд бошқарувчилигига тайинланган санадан эътиборан ўн кун ичида суғурталаши керак.

Ушбу модданинг бешинчи қисмида кўрсатилган талаблар тўловга қобилиятсизликнинг соддалаштирилган тартибини амалга ошираётган суд бошқарувчиларига нисбатан татбиқ этилмайди.

Кредиторлар йиғилиши суд бошқарувчисидан қарздорнинг мол-мулкини суғурта қилиш шартномасини тузишни талаб қилишга ҳақли.

Энди, суд бошқарувчисининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳақида тўхталиб ўтсак.

Қонуннинг 23-моддасида суд бошқарувчисининг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари келтириб ўтилган бўлиб, унга кўра суд бошқарувчиси:

кредиторлар йиғилишини чақиришга;

ушбу Қонунда назарда тутилган ҳолларда кредиторлар қўмитаси чақирилишини талаб қилишга;

олдиндан давлат божи тўламай туриб, даъво аризалари ва бошқа аризалар билан судга мурожаат этишга;

ушбу Қонуннинг 26-моддасига мувофиқ ҳақ олишга;

бошқа шахсларни улар фаолиятига қарздорнинг маблағлари ҳисобидан ҳақ тўлаган ҳолда, агар кредиторлар билан тузилган битимда бошқача қоида белгиланган бўлмаса, шартнома асосида жалб этишга;

давлат хизматларидан, шу жумладан Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Давлат хизматлари агентлиги орқали кўрсатиладиган хизматлардан олдиндан ҳақ тўламасдан фойдаланишга;

қарздорнинг мулки, ҳисoбвaрaқлaри вa депозитлaри, шу жумлaдaн крeдит кaртaлари, электрон баланслaри вa электрон пул ўткaзмaлaри тўғрисидa жисмоний вa юридик шaxслaрдан (шу жумлaдaн крeдит тaшкилoтлaридaн) ҳамда дaвлaт oргaнлaридaн бепул ахборот oлишга;

қарздор жисмоний шахсдан унинг жисмоний шахснинг қaрзини таркибий жиҳатдан ўзгартириш рeжaсини aмaлгa oширишга доир фaoлияти тўғрисидaги ахборотни сўрaб олишга;

ўз зиммасига юклатилган мажбуриятларни бажариш учун давлат солиқ хизмати ва божхона органларидан, бюджетдан ташқари жамғармалардан, кўчмас мулкка оид ҳужжатларни рўйхатдан ўтказувчи органлардан ҳамда қарздор корхона ва унга тегишли мол-мулк тўғрисида зарур ахборотга эга бўлган бошқа ваколатли органлардан ахборот олишга;

ўз вазифаларини бажаришни муддатидан илгари тугатиш тўғрисида судга ариза беришга ҳақли.

Суд бошқарувчиси қонунчиликка мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.

Суд бошқарувчиси:

қарздорнинг мол-мулки бут сақланиши юзасидан чоралар кўриши;

кредиторларнинг талаблари реестрини шакллантириши ва юритиши;

қарздорнинг молиявий аҳволини таҳлил қилиши;

қарздорнинг молиявий аҳволи ва (ёки) ўз фаолияти тўғрисидаги ахборотни кредиторнинг талабига кўра ўн кунлик муддатда тақдим этиши;

сохта тўловга қобилиятсизлик, тўловга қобилиятсизликни яшириш ёки қасддан тўловга қобилиятсизликка олиб келиш аломатларини аниқлашга доир ҳаракатларни амалга ошириши ва чоралар кўриши ҳамда бундай аломатлар аниқланганлиги ҳақида кредиторлар йиғилишига, судга, ваколатли давлат органига, шунингдек ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга хабар бериши;

қарздор жисмоний шахснинг қарзини таркибий жиҳатдан ўзгартириш режасининг бажарилиши устидан назоратни амалга ошириши;

қарздор жисмоний шахс томонидан кредиторларнинг талаблари тўла ҳажмда қаноатлантирилиши учун маблағларнинг ўз вақтида тўлиқ тўланишини назорат қилиши;

суд ҳужжатлари билан ўз зиммасига юклатилган вазифаларни бажариши шарт.

Суд бошқарувчисининг зиммасида қонунчиликка мувофиқ бошқа мажбуриятлар ҳам бўлиши мумкин.

Суд бошқарувчиси тўловга қобилиятсизлик тартиб-таомилларини ўтказаётганда қарздорнинг ва кредиторларнинг манфаатларини кўзлаб оқилона иш юритиши шарт.

Агар суд бошқарувчиси зиммасига юклатилган вазифаларни бажармаганда ёки лозим даражада бажармаганда қарздорга, кредиторларга ва учинчи шахсларга зарар етказилган бўлса, мазкур зарар суд бошқарувчисидан суд тартибида ундирилиши мумкин.

Худди шундай қоида Қонуннинг 144-моддасида ҳам келтириб ўтилган. Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш керакки, суд томонидан тўловга қобилиятсиз деб топилган қарздорга нисбатан тугатиш ишлари тегишли аттестатга эга бўлган тугатиш бошқарувчиси томонидан амалга оширилиб, Қонун билан унинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳам белгилаб қўйилган. Суд бошқарувчиси ушбу ҳуқуқ ва мажбуриятларга қатъий амал қилган ҳолда иш кўриши лозим бўлади.

         С.Абдурасулов

                       Бухоро вилоят суди раисининг

                       ўринбосари – иқтисодий ишлар     

                                                                          бўйича судлов ҳайъати раиси

     Ф.Муродов

     Бухоро вилояти Когон туманлараро

     иқтисодий судининг раиси